Zdobywanie odznak krajoznawczych można, a nawet należy łączyć ze zdobywaniem odznak turystyki kwalifikowanej. W tym między innymi tkwi atrakcyjność wędrówek turystycznych, że pozwalają one na równoczesne gromadzenie punktów do kilku odznak.

W przypadku ODZNAKI TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZEJ PTTK „MŁODZI SILNI WESELI” (OMSW) ustanowionej 15 grudnia 1984 r. przez Koło PTTK nr 24 „MSW” d. przy 108 Grunwaldzkiej Drużynie Harcerskiej „Dreptaki” im. prof. Romana Kobendzy w Warszawie jest to nawet wymóg obligatoryjny. Turysta zdobywający OMSW musi posiadać określoną w regulaminie liczbę odznak turystyki kwalifikowanej i/lub odznak krajoznawczych, albo zdobyć je w trakcie ubiegania się o dany stopień OMSW. Odznaka została ustanowiona w celu zachęcania społeczeństwa do uprawiania turystyki kwalifikowanej, poznawania kraju ojczystego, jego historii, kultury, współczesnego dorobku oraz piękna krajobrazu i przyrody. OMSW może zdobyć każdy kto ukończył 10 lat i spełni warunki określone Regulaminem. Czas zdobywania poszczególnych stopni OMSW nie jest ograniczony. Odznaka ma cztery stopnie: popularny, brązowy, srebrny i złoty. Odznakę przyznaje Kapituła OMSW działająca przy Kole PTTK nr 24 „Młodzi Silni Weseli” w Warszawie.

W turystyce kwalifikowanej królują: GÓRSKA ODZNAKA TURYSTYCZNA (GOT) oraz ODZNAKA TURYSTYKI PIESZEJ (OTP). W krajoznawstwie zaś prym wiedzie ODZNAKA KRAJOZNAWCZA (OK). Regulamin OK został opracowany przez Komisję Krajoznawczą Zarządu Głównego PTTK w 1975 roku. Można było ją zdobywać po ukończeniu 12. roku życia na wycieczkach indywidualnych i zespołowych: pieszych, kolarskich, kajakowych, autokarowych etc. Zgodnie z zapisami regulaminowymi turysta zdobywający Odznakę Krajoznawczą zobowiązany był zwiedzić (według własnego uznania) różnego rodzaju obiekty: zabytki, muzea, obiekty kultury ludowej oraz środowisko przyrodnicze. Dodatkowe wymagania dotyczyły odbycia wycieczki oraz zdobycia odznaki regionalnej.

W roku 1993 ustanowiono nową Odznakę Krajoznawczą, w dwóch rodzajach: REGIONALNĄ ODZNAKĘ KRAJOZNAWCZĄ (ROK) w dwóch stopniach: brązowym i srebrnym oraz ODZNAKĘ KRAJOZNAWCZĄ POLSKI (OKP), która ma cztery stopnie: brązowy, srebrny, złoty i złoty z szafirem.

Regionalna Odznaka Krajoznawcza pozostawia zwiedzającemu pewną dowolność w wyborze zwiedzanych obiektów, jednocześnie zachęca do poznawania, najbliższej miejsca zamieszkania, okolicy. Ważne jest również i to, że osoby posiadające jakąkolwiek odznakę regionalną obowiązującą w regionie zamieszkania mogą automatycznie otrzymać odznakę ROK w stopniu brązowym. Taki zapis propaguje ideę zdobywania regionalnych odznak krajoznawczych, czyli jak w reklamie „dwa w jednym”.

Odznakę Krajoznawczą Polski zdobywa się zwiedzając miejsca wyszczególnione w KANONIE KRAJOZNAWCZYM POLSKI, który stał się swego rodzaju wzorcem dla osób i środowisk nowelizujących regulaminy regionalnych odznak, starając się stworzyć wykazy miejsc ciekawych krajoznawczo w swoim regionie, gdzie turysta powinien koniecznie trafić.

MŁODZIEŻOWA ODZNAKA KRAJOZNAWCZA PTTK (MOK-PTTK) ustanowiona została w celu zachęcenia młodzieży szkolnej do uprawiania turystyki oraz poznawania kraju ojczystego. MOK PTTK jest pierwszym etapem realizacji zainteresowania młodych turystów krajoznawstwem i stanowi potwierdzenie uzyskania podstawowego stopnia wtajemniczenia w tej dziedzinie. Celem odznaki jest skupienie uwagi młodych turystów na najbliższej okolicy. MOK PTTK jest odznaką jednostopniową, którą może zdobywać młodzież podczas wycieczek rodzinnych, szkolnych lub innych. Podstawowym warunkiem zdobycia odznaki jest spędzenie 6 dni na wycieczkach jedno- lub wielodniowych i uzyskanie potwierdzeń ich odbycia. Ponadto podczas wycieczek należy zwiedzić określone w regulaminie odznaki obiekty. Zdobywający odznakę powinien również posiąść podstawową wiedzę o odwiedzanych miejscach i zwiedzanych obiektach.

Regionalne Odznaki Krajoznawcze powstawały i powstają z potrzeby serca działaczy PTTK w różnych regionach. Regulaminy tych odznak są tak skonstruowane, aby poznać większy lub mniejszy kawałek ziemi, często nazywany „Małą Ojczyzną”. Przykładem może być tu regulamin ośmiostopniowej REGIONALNEJ ODZNAKI KRAJOZNAWCZO-TURYSTYCZNEJ PTTK „SYMPATYK OTWOCKA” (stopnie: popularny, brązowy, srebrny, złoty, duży brązowy, duży srebrny, duży złoty i jubileuszowy), czy też WARSZAWSKIEJ ODZNAKI KRAJOZNAWCZEJ (WOK) mającej cztery stopnie (popularny, brązowy, srebrny i złoty). W regulaminach obydwu odznak znajduje się wykaz tras i obiektów, które należy zwiedzić w trakcie zdobywania poszczególnych stopni odznaki.

Najwięcej odznak powstało w latach 70. XX w. Niektóre z nich umarły tzw. „śmiercią naturalną” z powodu nowego podziału administracyjnego kraju i po prostu braku zainteresowania, często z obu stron, zarówno pomysłodawców jak i potencjalnych zdobywców. W wielu przypadkach poradzono sobie jednak z tym problemem. Dokonano korekty w zapisach regulaminowych zastępując „województwo” słowem „region”. I tak nadal można zdobywać na przykład ODZNAKĘ KRAJOZNAWCZĄ ZIEMI RADOMSKIEJ, która jest kontynuacją KRAJOZNAWCZEJ ODZNAKI WOJEWÓDZTWA RADOMSKIEGO ustanowionej przez Zarząd Wojewódzki PTTK w Radomiu w 1982 r. Celem odznaki jest popularyzacja walorów krajoznawczych Ziemi Radomskiej oraz zachęcenie do ich poznawania. Odznakę zdobywa się w czasie wycieczek dowolnej formy turystyki. Odznaka ma trzy stopnie: brązowy, srebrny i złoty.

Dla nauczycieli wybierających się w dany region (okolicę) regulamin regionalnej odznaki krajoznawczej, może być doskonałą „ściągawką” do zaplanowania trasy przejazdu, czy marszruty, podczas której jest wiele okazji do przekazania treści krajoznawczych, a więc sumy wiadomości historycznych, przyrodniczych, gospodarczych, ale również może nauczyć dostrzegać piękno, to czasem ukryte.

Dużą popularnością cieszy się ustanowiona w 1979 r. przez Zarząd Główny PTTK, na wniosek Komisji Ochrony Przyrody ZG PTTK ODZNAKA „TURYSTA PRZYRODNIK”, którą można zdobywać podczas wędrówek zarówno w górach, jak i na nizinach, bo przecież szlaki naszych wędrówek przebiegają przez parki narodowe, parki krajobrazowe, czy po prostu spotykane pojedyncze obiekty przyrodnicze (pomniki przyrody). Celem zdobywania odznaki jest propagowanie turystyki przyrodniczej, kształtowanie właściwych postaw turystów wobec ojczystej przyrody oraz inspiracja do jej ochrony. Punkty do wszystkich stopni odznaki można zdobywać wyłącznie na terenie Polski w czasie wycieczek grupowych i indywidualnych. Odznaka ustanowiona jest w czterech kategoriach: popularna (jednostopniowa), mała i duża (stopnie: brązowy, srebrny i złoty) oraz honorowa (jednostopniowa). Odznakę można zdobywać bez ograniczeń czasowych tylko w kolejności kategorii i stopni.

Odznaki można zdobywać indywidualnie i grupowo, podczas różnego rodzaju rajdów, zlotów i złazów oraz wycieczek turystyki kwalifikowanej: pieszych (górskich i nizinnych), rowerowych, narciarskich, wodniackich (kajakowych i żeglarskich) lub motorowych, a także podczas wycieczek turystyki powszechnej i imprez krajoznawczych, np. autokarowych.

Przy zdobywaniu niektórych odznak należy spełnić warunki dodatkowe. W przypadku ODZNAKI TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZEJ PTTK „MIŁOŚNIK PUSZCZY KAMPINOSKIEJ”, wymagane jest odbycie określonej liczby wycieczek we wszystkich porach roku. Trasy wycieczek nie mogą być powtarzane, z wyjątkiem fragmentów wzdłuż szlaków znakowanych biegnących na pewnych odcinkach wspólnie. Każdą wycieczkę należy rozpocząć z innego punktu wyjściowego (innej miejscowości). Celem odznaki jest popularyzowanie Puszczy Kampinoskiej – jednego z najbardziej interesujących pod względem krajoznawczym rejonów Mazowsza oraz przyczynianie się do pogłębiania wiedzy o tym obszarze. Odznaka jest jednostopniowa.

Odznaki regionalne służą popularyzacji idei regionalizmu i są atrakcyjne dla młodzieży miejscowej, jak również dla osób przyjeżdżających z daleka. W dobie globalizacji, kiedy ciupagę można kupić zarówno w Zakopanem i na Molo w Sopocie, odznaka regionalna przywieziona z wycieczki, czy wakacji może być jedyną i niepowtarzalną pamiątką.

W 1974 roku wprowadzono ODZNAKĘ RAJDU KOLARSKIEGO „DOOKOŁA POLSKI”. Odznaka ma 2 stopnie. Małą (w kolorze białym) zdobywa się po opracowaniu i przejechaniu rowerem trasy o długości minimum 1.800 km w kształcie zbliżonym do elipsy lub koła, przebiegającej przez dowolne miejscowości leżące na terenie Polski. Dużą odznakę (w kolorze żółtym) zdobywa się po przejechaniu trasy wymienionej w regulaminie rajdu. Przejechana trasa rajdu może być także zaliczana do uzyskania KOT. Czas trwania rajdu nie jest ograniczony. Kolejność zdobywania odznak – dowolna.

W celu rozwijania zainteresowań krajoznawczych turystów kolarzy Komisja Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK ustanowiła w 1982 r. ODZNAKĘ RAJDU KOLARSKIEGO „SZLAKAMI ZAMKÓW W POLSCE”. Odznaka Rajdu ma trzy stopnie, zdobywane kolejno zgodnie z załączoną do Regulaminu tabelą. Trasy wycieczek uczestnik opracowuje samodzielnie, a początek, przebieg i koniec trasy oraz liczba zwiedzonych zamków na trasie są dowolne. Zwiedzone obiekty wpisuje się i potwierdza w Książeczce wycieczek kolarskich, bądź w samodzielnie wykonanej kronice. Jeżeli zamek stanowi obiekt muzealny, potwierdzenie powinno być dokonane w zamku, w pozostałych przypadkach w miejscowości, w której zamek się znajduje.

W 1991 r. Komisja Turystyki Kolarskiej ZG PTTK w porozumieniu z podkomisją Episkopatu Polski ds. Kultury Zdrowotnej i Sportu ustanowiła KOLARSKĄ ODZNAKĘ PIELGRZYMIĄ (KOP). Celem odznaki jest popularyzacja obiektów kultu religii chrześcijańskich na ziemiach polskich, a także poza granicami Polski. Zdobywanie KOP polega na zwiedzaniu w czasie wycieczek kolarskich określonej liczby obiektów sakralnych kultu chrześcijańskiego. Obiektem sakralnym w rozumieniu regulaminu jest: klasztor, kościół, cerkiew, kaplica cmentarna, także budowla kościelna nieczynna z powodu braku wiernych lub zmiany jej przeznaczenia (np. magazyn, skład zboża, muzeum) lub pozostawiona jako trwała ruina. KOP ma 8 stopni (popularna, brązowa, srebrna, złota, duża srebrna, duża złota, Wielka Kolarska Odznaka Pielgrzymia oraz Chrześcijański Pielgrzym Świata), które należy zdobywać kolejno.

W dniu 4 kwietnia 2005 r. Zarząd Oddziału Wolskiego PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie ustanowił ogólnopolską PIELGRZYMIĄ ODZNAKĘ KRAJOZNAWCZĄ (POK) „ŚLADAMI JANA PAWŁA II”. Idea odznaki powstała wśród młodzieży Koła PTTK nr 24 „Młodzi Silni Weseli”, która idąc za wezwaniami Ojca Świętego Jana Pawła II pragnie propagować uniwersalne wartości chrześcijaństwa. Odznaka ma zachęcać do aktywnego spędzania wolnego czasu podczas wędrówek śladami Ojca Świętego, a także zapoznać z wielkim bogactwem kulturowym narodu polskiego oraz poprzez treści w niej zawarte wychowywać młode pokolenia. Regulamin odznaki został tak skonstruowany, aby umożliwić jej zdobywanie każdemu zainteresowanemu, niezależnie od przynależności organizacyjnej, poglądów politycznych, religijnych, możliwości fizycznych, czy miejsca zamieszkania. Odznaka została ustanowiona w pięciu kategoriach i ma 8 stopni (popularna POK; Mała POK w stopniach: brązowym, srebrnym i złotym; Duża POK w stopniach: srebrnym i złotym oraz Wielka POK i POK „Za wytrwałość”).

W 2009 r. Zarząd Główny PTTK, na wniosek Rady Programowej ds. Młodzieży Szkolnej, w ramach realizacji „Roku Dzieci i Młodzieży w PTTK” ustanawił DZIECIĘCĄ ODZNAKĘ TURYSTYCZNĄ PTTK (DOT PTTK). Celem odznaki jest popularyzacja wielopokoleniowej turystyki rodzinnej, a zwłaszcza propagowanie turystyki wśród osób najmłodszych. DOT PTTK przeznaczona jest dla dzieci do ukończenia 10. roku życia, i można ją zdobywać podczas wycieczek (rodzinnych, szkolnych lub środowiskowych) realizowanych w następujących dyscyplinach turystyki: pieszej nizinnej i górskiej, rowerowej, kajakowej, narciarskiej, żeglarskiej, jeździeckiej, samochodowo-autokarowej oraz w ramach imprez na orientację. Warunkiem przyznania odznaki jest udział w 4 wycieczkach, realizowanych w ramach minimum 2 dyscyplin w dowolnym czasie. Odznaka jest jednostopniowa.

W 2012 r. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze jako partner merytoryczny akcji „Miki i Donald: Na rowerze dookoła świata” organizowanej przez The Walt Disney Company (Polska) ustanawiło ODZNAKĘ TURYSTYCZNĄ DISNEY I PTTK. Celem Odznaki jest popularyzacja wielopokoleniowej turystyki rodzinnej, a zwłaszcza propagowanie turystyki wśród osób najmłodszych. Odznaka przeznaczona jest dla dzieci do ukończenia 12. roku życia i można ją zdobywać podczas wycieczek (rodzinnych, szkolnych lub środowiskowych) realizowanych w różnych dyscyplinach turystyki. Odznaka ma dwa stopnie: Odznaka Turystyczna Mikiego i Odznaka Turystyczna Donalda.

Warto jeszcze wspomnieć o innych odznakach krajoznawczych – ponadregionalnych, czy ogólnopolskich, a nawet wykraczających poza granice Polski. Doskonałym tego przykładem jest ODZNAKA KRAJOZNAWCZA „SZLAKIEM ARCHITEKTURY DREWNIANEJ W POLSCE”, zwracająca naszą uwagę na wszelkiego rodzaju budowle drewniane, czy ODZNAKA „SZLAKAMI ARCHITEKTURY SAKRALNEJ W POLSCE”, której celem jest zapoznanie się zdobywających z różnorodnością zabytków architektury sakralnej różnych wyznań na terenie Polski. Aby zdobyć odznakę w stopniu dużym złotym należy odwiedzić Łódź i zwiedzić kościoły przedstawione na odznace: bazylikę archikatedralną pw. św. Stanisława Kostki, sobór katedralny pw. św. Aleksandra Newskiego oraz kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Mateusza. Z kolei zdobycie jednostopniowej ODZNAKI KRAJOZNAWCZEJ IM. ŻWIRKI I WIGURY, wymaga odwiedzenia miejsc związanych z życiem Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury oraz obiektów związanych z lotnictwem (muzea, lotniska, aerokluby, wystawy, pokazy lotnicze, loty turystyczne), a także miejsc położonych na Litwie i w Czechach.

Tak bogata w formie i treści różnorodność odznak daje wiele możliwości uatrakcyjnienia lekcji poza szkołą. Większość z nas ma lepszą pamięć wzrokową, dlatego to, co zobaczymy podczas zwiedzania pozwala na utrwalenie i zapamiętanie wiedzy z różnych dziedzin.

1.

2005

O/Wolski PTTK w Warszawie

2.

2015

O/Wolski PTTK w Warszawie

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

1.

2.

3.

4.

5.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

81.

82.

83.

84.

85.

86.

87.

88.

89.

90.

91.

92.

93.

94.

95.

96.

97.

98.

99.

100.

101.

102.

103.

104.

105.

106.

107.

108.

109.

110.

111.

112.

113.

114.

115.

116.

117.

118.

119.

120.

121.

122.

123.

124.

125.

126.

127.

128.

129.

130.

131.

132.

133.

134.

135.

136.

137.

138.

139.

140.

141.

142.

143.

144.

145.

146.

147.

148.

149.

150.

151.

152.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

64.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

81.

82.

83.

84.

85.

86.

87.

88.

89.

90.

91.

92.

93.

94.

95.

96.

97.

98.

99.

100.

101.

102.

103.

104.

105.

106.

107.

108.

109.

110.

111.

112.

113.

114.

115.

116.

117.

118.

119.

120.

121.

122.

123.

124.

125.

126.

127.

128.

129.

130.

131.

132.

133.

134.

135.

136.

137.

138.

139.

140.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

64.

65.

66.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.