Zabytkiem archeologicznym jest każdy ślad działalności człowieka znajdujący się w ziemi, lub pod wodą, którego zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Wyróżniamy dwa typy zabytków archeologicznych: ruchome i nieruchome. Zabytki ruchome to przedmioty związane z działalnością człowieka przeszłości. Z perspektywy nauki i dziedzictwa znacznie ważniejsze są archeologiczne zabytki nieruchome – stanowiska archeologiczne, czyli zespoły obiektów o charakterze kultowym, grobowym, mieszkalnym lub gospodarczym, otaczający je układ warstw glebowych oraz znajdujące się w nich zabytki ruchome.

Jedną form ochrony zabytków stanowi wpis do rejestru zabytków. Zgodnie z art. 6 pkt. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki archeologiczne będące w szczególności:

·    pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,

·    cmentarzyskami,

·    kurhanami,

·    reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

W rejestrze zabytków znajdują się 7523 stanowiska archeologiczne (stan na dzień 30 czerwca 2009 r.). Decyzje w sprawie wpisu stanowisk archeologicznych do rejestru zabytków wydawane są w Polsce od 1933 r.; najstarszy wpis z dnia 16.03.1933 r. dotyczy grodziska w Woli Piekarskiej, gm. Dobra, pow. turecki.

1.   Odznaka została ustanowiona przez Oddział Wojskowy PTTK w Chełmie.

2.   Celem odznaki jest zapoznanie turystów z zabytkami archeologicznymi w Polsce.

3.   Odznaka posiada 5 stopni: popularny, brązowy, srebrny, złoty i honorowy.

4.   Na poszczególne stopnie odznaki, należy zwiedzić:

5.   Do grupy I zaliczamy: grody.

6.   Do grupy II zaliczamy: strażnice, siedziby rycerskie z późnego średniowiecza, budowle kamienne, starożytne huty i kopalnie, groby megalityczne, kręgi kamienne.

7.   Do grupy III zaliczamy: kurhany, święte góry i ośrodki kultu, festyny archeologiczne, cmentarzyska, obozowiska z epoki kamienia.

8.   Do grupy IV zaliczamy: muzea i inne.

9.   Będą również honorowane zabytki archeologiczne, które nie są wymienione w Załączniku do regulaminu, pod warunkiem, że będą szczegółowo opisane włącznie z ich lokalizacją.

10. Zabytki raz zwiedzone, nie mogą się powtarzać w innych stopniach odznaki.

11. Czas zdobywania poszczególnych stopni odznak jest nieograniczony.

12. Potwierdzenia terenowe w postaci: pieczęci, stempla okolicznościowego, zdjęcia osoby ubiegającej się o odznakę na tle obiektu, potwierdzenia kadry programowej należy gromadzić w dowolnie opracowanej formie Kroniki Odznaki.

13. Na pierwszej stronie Kroniki Odznaki, należy zamieścić dane osobowe i adres zamieszkania osoby ubiegającej się o odznakę.

14. Weryfikację odznak prowadzi Oddział Wojskowy PTTK w Chełmie.

15. Kroniki Odznak do weryfikacji należy przesłać na adres: Oddział Wojskowy PTTK, ul. Lubelska 139D/15, 22-109 Chełm – 6.

16. Zweryfikowaną Kronikę Odznaki wraz z odznaką, weryfikator prześle na adres zainteresowanego, przesyłką pocztowa za pobraniem. Nie ma potrzeby przesyłania zwrotnych kopert i znaczków pocztowych.

17. O odznakę mogą się ubiegać turyści uprawiający różne formy turystyki kwalifikowanej.

18. Autorzy regulaminu odznaki zastrzegają sobie interpretację regulaminu odznaki.

19. Odznaka została wprowadzona w życie Uchwałą nr 1/2010 z dnia 21.01.2010 r. Zarządu Oddziału Wojskowego PTTK w Chełmie i obowiązuje z dniem podpisania.

Załącznik
WYKAZ MIEJSCOWOŚCI I OBIEKTÓW