Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) definiuje parki narodowe w ramach II kategorii ochronnej jako „duże obszary w stanie naturalnym, lub bliskim naturalnemu, powołane do ochrony wielkoskalowych procesów ekologicznych, złożoności gatunkowej i ekosystemów charakterystycznych dla danego terenu, które także stanowią podstawę dla środowiskowo i kulturowo zgodnych z nią aktywności duchowej, naukowej, edukacyjnej, rekreacyjnej i turystycznej”. Parki narodowe mają wyróżniać się rozmiarem, cechami przyrodniczymi i krajobrazowymi na tle krajowym, czy międzynarodowym. W przeciwieństwie do parków krajobrazowych (kategoria V IUCN) parki narodowe są zazwyczaj (przynajmniej w strefach centralnych) niezamieszkałe, posiadają ograniczoną infrastrukturę i cechują się niewielkim wpływem człowieka na stan krajobrazu i przyrody.

W Polsce podobnie jak na całym świecie, wyróżnia się dwa podstawowe sposoby ochrony przyrody – ochronę gatunkową roślin i zwierząt, niezależnie od miejsca ich naturalnego występowania oraz ochronę przyrody na wyznaczonym obszarze w formie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu oraz pomników przyrody. Najwyższą formę ochrony stanowią parki narodowe.

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 2004 r. park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

Zgodnie z art. 1 pkt. 5 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju, zasoby przyrodnicze parków narodowych zalicza się do strategicznych zasobów naturalnych Polski.

W Polsce istnieją 23 parki narodowe, których ogólna powierzchnia wynosi ponad 329,5 tys. ha (1% powierzchni kraju), a blisko 451,5 tys. ha stanowią ich otuliny. Parki narodowe w Polsce mają głównie charakter leśny, gdyż 70% ich powierzchni pokrywają lasy, wody 10%, a pozostałe powierzchnie 20%. Ochroną ścisłą objęto nieco ponad 24% powierzchni parków, częściową około 66%, a pozostała powierzchnia spełnia funkcje usługowe (grunty rolne i leśne prywatnej własności, zajęte przez infrastrukturę parku itp.).

Powierzchnia parków narodowych podzielona jest na obszary różniące się zastosowaniem odrębnych metod ochrony przyrody (obszar ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej). Tereny parków narodowych udostępnione są do zwiedzania, lecz ruch turystyczny może się tu odbywać wyłącznie na wyznaczonych obszarach, szlakach, drogach i ścieżkach.

Najstarszy w Polsce jest utworzony w 1932 r. Pieniński Park Narodowy, a najmłodszy powstały w 2001 r. Park Narodowy „Ujście Warty”. Najmniejszą powierzchnię ma Ojcowski Park Narodowy, a najbardziej rozległy jest Biebrzański Park Narodowy.

W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze. Parki odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parków narodowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka i udostępniają one dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną. Wiele z nich posiada specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze. Zgodnie z ustawą wstęp do parków narodowych może być darmowy lub płatny, jednak cena jednorazowego biletu została ograniczona.

Zasady korzystania z terenu parków narodowych określają regulaminy wydawane przez ich dyrekcje. Parki narodowe finansowane są z budżetu centralnego. Zarządzają nimi dyrektorzy, a organem doradczym jest Rada Parku. Do 30 kwietnia 2004 r. parki były nadzorowane przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych. Od 1 maja 2004 r. jego obowiązki przejęło Ministerstwo Środowiska – Departament Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu a od 19 stycznia 2007 r. Samodzielny Wydział ds. Obszarów Natura 2000 i Parków Narodowych. Po powstaniu GDOŚ i RDOŚ 15 października 2008 r., zadania wynikające z nadzoru Ministra Środowiska nad parkami narodowymi wypełnia Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, o którymś z parków – kliknij na logo wybranego parku!

					Więcej informacji po kliknięciu na logo wybranego parku…

Możesz też wybrać dowolny park klikając jego nazwę w tabeli!