Pomnik – dzieło rzeźbiarskie lub rzeźbiarsko-architektoniczne, wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego. Forma pomnika może być różna – najczęściej jest to posąg lub grupa rzeźb na cokole, może być nim jednak również kolumna, obelisk, a nawet sztucznie usypane wzgórze (kopiec). Pojęcie „pomnik” w języku polskim jest dość wieloznaczne i szerokie, niekiedy jest poprzez nie – niewłaściwie – rozumiany nagrobek lub rzeźba plenerowa.

Podstawowe typy pomnika wykształciły się w starożytności. Były to pomniki konne, w formie kolumny lub łuku triumfalnego. W antyku najczęstsze były wolno stojące rzeźby figuralne (stojące lub siedzące), o przenikających się niekiedy funkcjach memoratywnych i kultowych. W średniowieczu znaczenie pomnika zostało zredukowane, figury mogące mieć częściowe znaczenie memoratywne spotykamy niemal wyłącznie we wnętrzach kościołów. Wraz z odrodzeniem następuje powrót do wzorców antycznych. W okresie renesansu była popularna, wzorowana na sztuce rzymskiej, forma pomnika konnego, wzbogacona i rozwinięta w sztuce baroku oraz klasycyzmu. Pojawiają się liczne pomniki konne oraz stojące, sławiące wielkich wodzów i władców. Odradzają się memoratywne kolumny, często z posągiem na szczycie (np. Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie). W epoce baroku pomniki stopniowo uzyskują rozbudowane formy, zwłaszcza poprzez wzbogacanie warstwy cokołu. Zwyczaj wznoszenia pomników, m. in. pod wpływem idei romantyzmu rozwinął się w wieku XIX. Jednocześnie utrwala się schemat pomnika składającego się z rzeźby na cokole. Lata powojenne przyniosły zmiany w rozumieniu pomnika, który przekroczył granice bryły, zaczął wchłaniać przestrzeń i obserwatora (koncepcja formy otwartej Oskara Hansena). Współcześnie wznoszone są różne typy pomników – od realistycznych, po abstrakcyjne.

Pomniki stanowią specyficzną wartość – samą w sobie. Niosąc przez siebie wartości estetyczne są dziedzictwem kulturalnym narodu, ucieleśnieniem idei honoru i patriotyzmu, przypominają współczesnym o wydarzeniach historycznych i ważnych postaciach, które miały i nadal mają ogromny wpływ na nas wszystkich. Mają ogromną rolę w wychowaniu, kształtują stronę ideową człowieka, integrują społeczeństwo wokół konkretnych treści, budując jego tożsamość. Pomniki mogą być dla społeczności lokalnej obiektem szczególnym, nietykalnym, podlegającym ochronie. Mogą być również miejscem spotkań (najsłynniejsze to: pomnik Adama Mickiewicza na Rynku Głównym w Krakowie, kolumna Zygmunta III Wazy na pl. Zamkowym w Warszawie), są miejscem wokół którego „toczy się” życie. Choć nieme, wiele mówią o miastach i ich mieszkańcach. Wpisując się trwale w panoramę miasta stają się jego symbolami. Są przedmiotem dumy, niosąc przy tym istotne i niepodważalne wartości estetyczne. Pomniki są wreszcie – o czym nie można zapominać – atrakcją turystyczną, miejscem pamiątkowych fotografii, które przywołują wspomnienia i budują obraz odległego niekiedy miejsca.

Ogromny ładunek treści patriotycznych lub propagandowych obecnych w pomnikach sprawiał, że wielokrotnie w historii upadały one i były niszczone. Można wyróżnić dwojaki charakter tych destruktywnych przedsięwzięć. W pierwszym przypadku pomniki niszczone są wbrew woli społeczeństwa, w drugim zaś – za jego przyzwoleniem. Niszczenie to może dokonywać się za przyzwoleniem lub z polecenia nowych władz – okupacyjnych bądź własnych, reprezentujących odmienny od poprzedniego system rządów. Takie sytuacje miały miejsce wielokrotnie w czasie historii, pod każdą szerokością geograficzną, od czasów faraonów do nam współczesnych.

Pierwsza sytuacja, działania wbrew woli społeczeństwa, zaistniała w historii Polski w latach II wojny światowej i wkrótce po niej. Okupant hitlerowski w roku 1939 i latach następnych oraz radziecki od roku 1944 niszczył te same pomniki – będące wyrazem patriotyzmu. Masowo upadały pomniki poetów, bohaterów narodowych, zwycięskich wodzów, pomniki niepodległości, Legionów, Konstytucji 3 Maja itp. Sytuacja druga to czas po roku 1918, gdy niszczono masowo narzucane oznaki niewoli rozbiorowej, posągi cesarzy, namiestników oraz po czerwcu 1989 roku, gdy niszczono pomniki narzucane przez system komunistyczny. Wiele z tych ostatnich pomników zniszczono siłami samych ludzi, ochoczo i z entuzjazmem pracujących nad usunięciem oznak niewoli. Przyczyn ich upadku z postumentów należy szukać w braku harmonii między wartościami przez nie prezentowanymi, a wyznawanymi przez społeczeństwo. Były to pomniki sztuczne, znaki wykrzywiania i niewolenia umysłów. Nijak nie przystawały do rzeczywistych wzorców, ideałów, były jedynie pustym, martwym i przerażającym symbolem ucisku czy też terroru.

Pomniki to piękno, a niekiedy i brzydota; to historia, legenda i współczesność; to pamięć o bohaterach Polski i innych krajów. Pomniki to dzieła sztuki i nasze dziedzictwo; niekiedy jednak zapomniane i niszczejące. Warto je poznać i przynajmniej niektóre z nich ocalić od zapomnienia.

I. POSTANOWIENIA WSTĘPNE

1. Odznaka Krajoznawcza PTTK „Poznaj Polskie Pomniki” (zwana dalej OK PPP) została ustanowiona i jest nadawana przez Oddział Wolski PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie w celu spopularyzowania pomników wzniesionych dla upamiętnienia wybitnych osób lub wydarzeń historycznych, wolno stojących posągów i rzeźb figuralnych w Polsce oraz ocalenia od zapomnienia, przynajmniej niektórych z nich.

2. Ilekroć w Regulaminie jest mowa o pomniku należy przez to rozumieć: dzieło rzeźbiarskie lub architektoniczno-rzeźbiarskie wzniesione dla upamiętnienia osoby, grupy osób lub zdarzenia historycznego, w formie posągu lub grupy rzeźbiarskiej, w skład których wchodzą zarówno pełne figury i półpostacie jak również popiersia oraz w formie kolumny, obelisku, naturalnego głazu lub budowli.

3. Ustanawia się osiem stopni OK PPP w czterech kategoriach, które można uzyskać jedynie w podanej kolejności:

   • Popularna (bez stopni),

   • Mała w stopniach: brązowy, srebrny i złoty,

   • Duża w stopniach: brązowy, srebrny i złoty,

   • Wielka (bez stopni).

4. Wygląd, wymiary oraz materiał, z jakiego jest wykonana OK PPP określa Oddział Wolski PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie.

5. Ogniwa organizacyjne PTTK, działacze i członkowie PTTK powinni czuwać nad rzetelnością zdobywania OK PPP i jej odpowiednią rangą.

II. WARUNKI ZDOBYWANIA ODZNAKI

1. OK PPP może zdobyć każdy kto ukończył 7 lat i spełni warunki określone niniejszym Regulaminem, również nie będąc członkiem PTTK.

2. Osoby niepełnoletnie mogą zdobywać OK PPP tylko pod opieką osób dorosłych.

3. Czas zdobywania poszczególnych stopni OK PPP nie jest ograniczony.

4. Wyższe stopnie OK PPP można zdobywać bezpośrednio po spełnieniu wymagań na stopień niższy odznaki.

5. Obiekty zwiedzone ponad normę, ustaloną dla danego stopnia OK PPP, będą zaliczane na poczet odznaki wyższego stopnia.

6. Dopuszcza się zaliczenie na poczet OK PPP udokumentowanych pomników zwiedzonych przez turystę przed ustanowieniem OK PPP i wejściem w życie Regulaminu, w liczbie do 50% na każdy stopień odznaki.

7. Dokumentacja, o której mowa w pkt. 6. powinna być sporządzona zgodnie z zasadami zawartymi w rozdz. IV. Honorowane będą wszystkie potwierdzenia uzyskane przez turystę w toku zdobywania innych odznak, np. w formie kserokopii odpowiednich stron w książeczkach-kronikach tych odznak.

III. WARUNKI SZCZEGÓŁOWE

1. Podstawą przyznania OK PPP jest zwiedzenie ustalonej dla danego stopnia odznaki liczby pomników obowiązkowych wymienionych w załączniku do Regulaminu oraz innych, dowolnie wybranych przez turystę obiektów spoza wykazu.

2. Na poczet OK PPP nie będą zaliczane obiekty typu: obeliski i miejsca pamięci narodowej na cmentarzach, pomniki nagrobne, tablice i płaskorzeźby na ścianach budynków i we wnętrzach budowli, figury Jezusa Chrystusa, Matki Bożej i świętych, rzeźby plenerowe, krasnale ogrodowe itp.

3. OK PPP można zdobywać podczas dowolnych wycieczek, np. krajoznawczych lub autokarowych oraz uprawiając dowolną dyscyplinę turystyki kwalifikowanej.

4. OK PPP zdobywa się zwiedzając określoną w tabeli liczbę pomników uczestnicząc w indywidualnych wędrówkach oraz zbiorowych imprezach turystyczno-krajoznawczych.

5. Kolejność i dobór zwiedzanych pomników jest dowolna, z tym, że na każdy stopień odznaki należy zaliczyć wymaganą liczbę obiektów obowiązkowych i dowolnych.

6. Pomniki zaliczone na jeden stopień OK PPP nie są zaliczane na wyższe stopnie odznaki.

7. Przewiduje się możliwość wykorzystania dla celów krajoznawczych, informacji o pomnikach, zawartych w książeczce-kronice odznaki.

8. Wykaz pomników obowiązkowych będzie uzupełniany w miarę powstawania nowych interesujący dzieł rzeźbiarskich w Polsce. Uzupełnienia w wykazie dokonuje Komisja Weryfikacyjna OK PTTK „Poznaj Polskie Pomniki” powołana przez Zarząd Oddziału Wolskiego PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie.

9. Punkty uzyskane podczas zdobywania OK PPP mogą być jednocześnie zaliczone na inne odznaki krajoznawcze i odznaki turystyki kwalifikowanej pod warunkiem spełnienia wymagań zawartych w regulaminach tych odznak.

IV. ZASADY POTWIERDZANIA ZADAŃ

1. Podstawą do ubiegania się o przyznanie OK PPP jest książeczka-kronika, wykonana samodzielnie przez zdobywającego odznakę w dowolnej formie.

2. Dopuszcza się elektroniczną wersję książeczki-kroniki zapisaną na dowolnym nośniku pamięci masowej, np. na płycie CD-R, DVD-R, BD-R, lub w pamięci USB (pendrivie), a także udostępnienie dokumentacji zdobywanej odznaki w inny sposób np. przesłanie e-mailem, lub wskazanie linku do odpowiedniego pliku na dysku zewnętrznym.

3. W książeczce-kronice należy sporządzić wykaz odbytych wypraw, który powinien zawierać datę wycieczki, nazwę zwiedzanego pomnika, jego lokalizację oraz potwierdzenia terenowe lub członków kadry programowej PTTK (przodownicy, przewodnicy, instruktorzy wg posiadanych uprawnień, organizatorzy turystyki – tylko jeżeli byli obecni na danej wycieczce) oraz instruktorów harcerskich, nauczycieli i kierowników wycieczek.

4. Potwierdzenia, o których mowa w pkt. 3. mogą być zastąpione opisem pomnika, samodzielnie wykonaną fotografią, lub fotografią turysty na tle zwiedzanego obiektu.

5. Z obowiązku uzyskania potwierdzeń zwolnieni są wszyscy członkowie kadry programowej PTTK: przewodnicy, przodownicy i instruktorzy oraz organizatorzy turystyki (należy podać rodzaj uprawnień i nr legitymacji).

6. Z zapisów w książeczce-kronice musi jednoznacznie wynikać, że ubiegający się o odznakę osobiście oglądał i poznał pomniki wymagane regulaminowo.

V. WERYFIKACJA I PRZYZNANIE ODZNAKI

1. W celu weryfikacji i przyznania OK PPP, książeczkę-kronikę należy przesłać na adres korespondencyjny: Roman Henryk Orlicz, ul. Monte Cassino 3 m. 19, 01-121 Warszawa – załączając zaadresowaną kopertę zwrotną na list polecony (bez znaczków) oraz wymaganą opłatę za przesyłkę i odznakę lub potwierdzenie dokonanej wpłaty.

2. Zweryfikowana książeczka-kronika jest zarazem legitymacją posiadanej OK PPP i uprawnia do jej nabycia i noszenia.

3. OK PPP przyznawana w trybie regulaminowym jest odpłatna.

4. OK PPP można nabyć w wyżej wskazanym miejscu osobiście, lub drogą pocztową. Opłaty pokrywa zamawiający.

5. Ewidencję zweryfikowanych i przyznanych odznak prowadzi Komisja Weryfikacyjna OK PTTK „Poznaj Polskie Pomniki”.

6. Zarząd Oddziału Wolskiego PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie może w drodze uchwały przyznać osobom szczególnie zasłużonym dla turystyki i krajoznawstwa oraz ochrony zabytków OK PPP w dowolnym stopniu honorowo z pominięciem przepisów dotyczących trybu jej zdobywania.

7. OK PPP przyznaną honorowo wręcza się wraz z pamiątkowym dyplomem bezpłatnie.

VI. POSTANOWIENIA KOŃCOWE

1. Zdobywanie OK PPP odbywa się na własny koszt i ryzyko. Oddział Wolski PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody, których można doznać w trakcie zdobywania OK PPP, jak również za szkody wyrządzone przez zdobywającego odznakę osobom trzecim.

2. Interpretacja niniejszego Regulaminu należy wyłącznie do Komisji Weryfikacyjnej OK PTTK „Poznaj Polskie Pomniki” powołanej przez Zarząd Oddziału Wolskiego PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie.

3. Decyzje Komisji Weryfikacyjnej OK PTTK „Poznaj Polskie Pomniki” wydane w zakresie jej działania są ostateczne.

4. Regulamin został uchwalony przez Zarząd Oddziału Wolskiego PTTK im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie w dniu 26 kwietnia 2021 r. i obowiązuje od dnia 1 maja 2021 r. Tym samym traci moc Regulamin OK PPP z dnia 25 maja 2009 r.

5. Odznaki zdobyte przed dniem 1 maja 2021 r. zachowują swoją ważność.

6. Osoby, które zaczęły zdobywać OK PPP według Regulaminu z 25 maja 2009 r. mogą kontynuować zdobywanie danego stopnia odznaki na poprzednio obowiązujących zasadach. Przy zdobywaniu kolejnych stopni OK PPP obowiązują zapisy niniejszego Regulaminu.

Regulamin opracował Roman Henryk Orlicz – Instruktor Krajoznawstwa Polski (IKP), Instruktor Ochrony Przyrody (IOP) i Przodownik Turystyki Pieszej (PTP) II st.

Wszelkich informacji o odznace udziela autor, tel. (+48-0) 501-094-576, e-mail: romi@o2.pl.