1. Odznaka Krajoznawcza „Śladami Królewny Anny Wazówny” została ustanowiona przez Kujawsko-Pomorskie Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa PTTK dla uczczenia 450. rocznicy urodzin Anny Wazówny – szwedzkiej królewny, która zapisała się w historii Polski, a szczególnie w dziejach ziemi chełmińskiej.

2. Odznaka ma na celu zachęcenie do poszerzenia wiedzy historycznej o Annie Wazównie i czasach, w których żyła oraz popularyzację obiektów krajoznawczych z nią związanych.

3. Odznaka jest jednostopniowa. Czas jej zdobywania jest nieograniczony.

4. Odznakę można zdobywać po ukończeniu 10. roku życia.

5. Warunkiem zdobycia odznaki jest zwiedzenie miejsc związanych z Anną Wazówną w Brodnicy, Golubiu-Dobrzyniu i Toruniu oraz siedmiu dowolnie wybranych w innych miejscowościach, wymienionych w Informatorze krajoznawczym, który jest załącznikiem do regulaminu. Obiekty do zwiedzania zaznaczone są tłustym drukiem. Jeśli w miejscowości nie wymieniono konkretnego obiektu, należy zwiedzić zamek, pałac lub dwór (ewentualnie ich ruiny). W przypadku braku takiego obiektu, należy zwiedzić muzeum, zabytek architektury, tablicę pamiątkową itp., o ile to możliwe, mające związek lub nawiązujące do losów królewny. Do miejsc wybranych można zaliczyć również wymienione placówki oświatowe im. Anny Wazówny oraz rzeźbę królewny w Toruniu.

6. Podstawą weryfikacji odznaki jest indywidualnie prowadzona kronika (dopuszcza się również formę elektroniczną), która powinna zawierać podstawowe dane osobowe zdobywającego odznakę oraz wyszczególnienie zwiedzanych obiektów, daty i potwierdzenia ich zwiedzania (pieczątki, bilety wstępu, fotografie, potwierdzenie członka kadry programowej PTTK lub organizatora imprezy).

7. Odznakę przyznaje i dystrybucję prowadzi Centralna Komisja Weryfikacyjna Kujawsko-Pomorskiego Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa PTTK z siedzibą przy Oddziale PTTK im. ks. ppłk. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu lub inna jednostka PTTK upoważniona przez Kolegium.

8. Autorem regulaminu i projektu graficznego odznaki jest Jan Kamiński, autorami Informatora krajoznawczego są Andrzej Hermann i Jan Kamiński.

9. Regulamin został uchwalony przez Kujawsko-Pomorskie Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa PTTK w dniu 24.02.2018 r.

Załącznik
do Regulaminu Odznaki Krajoznawczej „Śladami Królewny Anny Wazówny”

Informator krajoznawczy

(poniższe wiadomości nie wypełniają opisu życia, ani dokonań królewny Anny Wazówny – wskazują jedynie związek poszczególnych miejsc z jej osobą).

Anna Wazówna przyszła na świat 17 maja 1568 r. na zamku w Eskilstunie (Szwecja). Zamek spłonął w 1680 r. i nie został odbudowany. W Muzeum Miasta Eskilstuna można zobaczyć kamienie pochodzące z nieistniejącego dziś zamku. Królewna Anna dorastała w Szwecji. Matka Katarzyna Jagiellonka wychowywała ją w wierze katolickiej, ale Anna około roku 1580 przeszła na luteranizm. Jej główną siedzibą był zamek Stegeborg. Tutaj urodził się i dorastał ojciec Anny Jan III Waza. W tym zamku królewna miała swoją pierwszą aptekę. Tutaj rezydowała również w czasie swoich późniejszych podróży z Polski. Do dzisiaj zachowały się ruiny zamku z ceglaną wieżą z XIII w. i klasycystyczny pałac z pocz. XIX w. Na polach pod zamkiem Stegeborg Zygmunt III Waza pokonał w 1598 r. rebeliantów chcących mu odebrać koronę szwedzką po śmierci ojca.

19-letnia Anna przybyła do Polski we wrześniu 1587 r., razem ze swoim bratem Zygmuntem wybranym na króla Rzeczpospolitej. Podróż Zygmunta III Wazy i Anny Wazówny do Krakowa wiodła przez opactwo cystersów w Oliwie, a następnie przez Gdańsk, Malbork, Toruń, Łęczycę i Piotrków (ob. Piotrków Trybunalski), gdzie spotkała się z nimi królowa-wdowa Anna Jagiellonka – siostra matki). Z powodu potyczki przedniej straży orszaku ze zwolennikami Maksymiliana król zawrócił do Rawy, a królewna ze względów bezpieczeństwa pojechała do królowej, do Warszawy. Pod koniec roku król przybył do Krakowa i został tam koronowany. Dopiero, kiedy po rozgromieniu wojsk zwolenników Maksymiliana drogi stały się bezpieczniejsze, do Krakowa udały się Anna Jagiellonka i Anna Wazówna. Od lutego 1588 r. obie zamieszkały na Wawelu. Na wzgórzu znajdują się dwa zespoły zabytkowych budowli. Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki jest narodową instytucją kultury, stanowi muzeum o charakterze rezydencji historycznej. Drugi zespół to bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława – miejsce koronacji królów Polski oraz ich pochówku (tutaj spoczywają m.in. Anna Jagiellonka oraz Wazowie: Zygmunt III, Władysław IV i Jan Kazimierz).

Późnym latem 1588 r. epidemia zmusiła dwór do opuszczenia Krakowa. Orszak królewski udał się w stronę Sandomierza, potem do Lublina, a następnie do Warszawy. Choroby nie ominęły dworu i zmusiły króla do pozostawienia Jagiellonki i Wazówny w Radomiu. W następnym roku Anna Wazówna rozpoczęła podróż do Szwecji. W lipcu z królem wyruszyła do Litwy. Byli w Grodnie i Wilnie. Potem udali się do inflanckiego Rewla (obecnie Tallin). Tam Anna i Zygmunt spotkali się z ojcem i macochą. Z Rewla król Zygmunt wyruszył do Polski. Królewna Anna udała się z Janem III do Szwecji, skąd powróciła do Polski w 1591 r. Jakiś czas mieszkała w Gdańsku, potem w Malborku. Koniec roku Anna spędziła ze swoją ciotką Anną Jagiellonką w Nowym Mieście Korczynie (obecnie Nowy Korczyn).

Anna z powodu swojego wyznania została przyjęta z dużą rezerwą, która przerodziła się w jawną niechęć, kiedy stwierdzono jej wielki wpływ na brata-katolika. To ze względu na tą niechęć królewna wyjeżdżała do Szwecji. Luteranizm Anny Wazówny i związane z nim intrygi otoczenia spowodowały, że usunęła się z królewskiego dworu i przeniosła się do rezydencji ciotki do Ujazdowa pod Warszawą (obecnie w granicach miasta). Razem podróżowały do Krakowa, Warszawy, Nowego Miasta Korczyna lub Łobzowa. W Łobzowie (obecnie cz. Krakowa) mieści się pałac, który był letnią rezydencją królewską. Za panowania Stefana Batorego przebudowę pałacu przeprowadził Santi Gucci. Zaprojektował także rozległy ogród, którym później Zygmunt III osobiście się zajmował, a Anna pomagała mu w tym podczas swoich pobytów w Łobzowie. Obecnie gmach pałacu należy do Politechniki Krakowskiej, a po królewskim ogrodzie pozostała resztka parku, która w 2015 r. oficjalnie dała zaczątek nowemu parkowi miejskiemu „Ogrody Łobzów”.

W 1593 r. Wazówna kolejny raz wyjechała z Polski do Szwecji. Kroniki odnotowały jej pobyt w porcie Elsnaby, Sztokholmie i na pogrzebie Jana III Wazy w Uppsali. Rodzinny kraj opuściła bezpowrotnie po przegranej przez Zygmunta III Wazę bitwie pod Linköping w 1598 r. Po powrocie do Polski znowu podróżowała pomiędzy krakowskim zamkiem na Wawelu a zamkiem warszawskim, który był siedzibą królewską od 1596 r., kiedy to Zygmunt III Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Zamek Królewski w Warszawie, pierwotnie rezydencja książąt mazowieckich, stał się siedzibą władz I Rzeczypospolitej – króla i Sejmu (Izby Poselskiej i Senatu). Zamek zniszczony przez Niemców w 1939 r. i w czasie powstania warszawskiego odbudowano w latach 1971-1984 (udostępnienie do zwiedzania). W 1979 roku utworzono w nim muzeum. Obecnie pod nazwą „Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej” pełni również funkcje reprezentacyjne – przyjmowane są oficjalne wizyty i organizowane spotkania państwowe.

W 1604 r. Zygmunt III Waza nadał Annie starostwo brodnickie, a w 1611 golubskie. Królewna na stałe zamieszkała nad Drwęcą. Siedzibą starostów w Brodnicy był pokrzyżacki zamek – potężna budowla obronna nad rzeką. Obecnie można zwiedzać ekspozycje Muzeum w Brodnicy w po zamkowych piwnicach i okazałą wieżę o wysokości 54 m. Wieżę wieńczy metalowa chorągiewka-wiatrowskaz ze stylizowanym snopkiem (herb Wazów), lwem w koronie (godło Gotlandii), trzema koronami (godło Szwecji), inicjałami AP (Anna Princeps) i datą 1616, ustawiona na zakończenie przebudowy zamku przez starościnę Annę Wazównę. Na przedzamczu pałac wzniesiony ok. 1550 r., który starościna przebudowała w stylu wczesnego renesansu, bogato urządziła wnętrza – posadzki z glazurowanej cegły, sufity ze złoceniami, piece z ozdobnych kafli. Obecnie pałac jest siedzibą biblioteki oraz informacji turystycznej. Jest w nim również Sala Ślubów USC. Przed pałacem stoi pomnik Anny Wazówny z 2005 r. dłuta Ryszarda Kaczora. Przy wschodniej fosie zamkowej, między ul. Zamkową i Drwęcą znajduje się Park Anny Wazówny. Nazwę parku uchwaliła Rada Miejska w 2002 roku.

Siedzibą starostów w Golubiu (obecnie w granicach miasta Golub-Dobrzyń) także był pokrzyżacki zamek. Anna przebudowała gotycki zamek na renesansowy – m.in. powstał drewniany krużganek dookoła dziedzińca, a zewnętrzne mury ozdobiła attyka i okrągłe wieżyczki w narożnikach, na ścianach powstały sgraffitowe ozdoby. Na terenach przyległych do zamku założyła ogrody m.in. z roślinami leczniczymi, w których prawdopodobnie wyhodowała po raz pierwszy w Polsce tytoń. Teraz golubski zamek pod zarządem PTTK pełni funkcje hotelowe i gastronomiczne, a przede wszystkim jest miejscem bogatej działalności kulturalnej. Oddział PTTK im. Zygmunta Kwiatkowskiego prowadzi Muzeum Regionalne, w którym można zobaczyć eksponaty związane z zamkiem i regionem, a także wystawy czasowe sztuki współczesnej oraz organizuje wiele imprez kulturalno-rozrywkowych. Słynne stały się Wielkie Bale Sylwestrowe, Międzynarodowe Turnieje Rycerskie, Konkursy Krasomówcze. To właśnie tutaj wskrzeszono tradycję średniowiecznych turniejów rycerskich, co przyczyniło się do dynamicznego rozwoju bractw rycerskich i grup rekonstrukcyjnych.

Na terenie byłych starostw w 2003 r. imię królewny nadano szkołom w Golubiu-Dobrzyniu i Gorczenicy. Nieopodal golubskiego zamku znajduje się Zespół Szkół nr 1 im. Anny Wazówny z pamiątkową tablicą w holu na parterze i portretami królewny. Natomiast w Gorczenicy, największej wsi w dawnym starostwie brodnickim, jest Szkoła Podstawowa im. Królewny Anny Wazówny. W szkole odsłonięto pamiątkową tablicę oraz na cześć patronki urządzono ogródek kwiatowo-ziołowy.

Anna Wazówna zmarła w Brodnicy 6 lutego 1625 r. w wieku 57 lat. Z powodu papieskiego zakazu chowania protestantów na katolickich cmentarzach nie mogła spocząć w katedrze wawelskiej jako członkini rodziny królewskiej. Jej ciało przez 11 lat przechowywano w piwnicy zamku brodnickiego (tu w 1629 r. jej trumnę sprofanowali i ograbili Szwedzi). Dopiero w 1636 r. jej bratanek, król Polski Władysław IV Waza zdecydował o pochowaniu Anny w pobliskim Toruniu, w specjalnie dobudowanym w tym celu mauzoleum przy kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (ówczesnym zborze ewangelickim). W latach 90. XX wieku w Toruniu naukowcy z UMK przeprowadzili prace konserwacyjne mauzoleum. Przy okazji ekshumowano i zbadano szczątki królewny. Potwierdzono autentyczność zachowanych pozostałości. 15 października 1995 r. odbył się jej powtórny pogrzeb, o charakterze ekumenicznym. Mauzoleum tworzy półkolista absyda z barokowym portalem, na cokole wspiera się sarkofag z umieszczoną na nim leżącą postacią królewny. W Toruniu można również zobaczyć figurę Anny Wazówny wykonaną z drewna podczas rzeźbiarskiego pleneru (nad Strugą Toruńską przy ul. Bolesława Chrobrego 27).

BIBLIOGRAFIA

1. Grażyna Kurkowska, Anna Wazówna (1568-1625). Polskie losy szwedzkiej królewny, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 1995, ISBN: 8385196064.

2. Alicja Saar-Kozłowska, Infantka Szwecji i Polski Anna Wazówna 1568-1625. Legenda i rzeczywistość, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 1995, ISBN: 83-851-9614-5.

3. Renata Pawlak, Anna Wazówna – niepospolita kobieta I Rzeczypospolitej, [w:] Szkice brodnickie, t. II, praca zbiorowa pod red. Kazimierza Grążawskiego, Towarzystwo Miłośników Ziemi Michałowskiej w Brodnicy, Brodnica 1993.

(Wyżej wymienione pozycje w wersji cyfrowej można znaleźć na stronie http://pilsudski.jcom.pl/index.php/anna).