PARK NARODOWY „UJŚCIE WARTY” o powierzchni 7.956 ha (otulina 10.454 ha) został założony w czerwcu 2001 r. Przeważająca część terenu podlega ochronie od 1977 r. jako rezerwat przyrody Słońsk (powierzchnia 4.166 ha). Park położony w obecnym województwie lubuskim obejmuje rozlewiska Warty w pobliżu jej ujścia do Odry oraz dolny bieg rzeki Postomii; głównie podmokłe łąki, turzycowiska, łany manny i mozgi oraz zarośla wierzbowe.

Cały teren poprzecinany starorzeczami, licznymi kanałami, rowami oraz fragmentami dróg i grobli. Unikalna w skali kraju i Europy ostoja ptaków wodnych i błotnych. Stwierdzono tu lęgi ponad 140 gatunków ptaków, aż 26 zagrożonych wyginięciem, m. in. wodniczka Acrocephalus paludicola, derkacz Crex crex, rycyk Limosa limosa, żuraw Grus grus, bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobychus minutus, rybitwa czarna Chlidonias niger. Ponadto na terenie Parku Narodowego „Ujście Warty” stwierdzono występowanie 34 gatunków ssaków z 13 rodzin – w Polskiej Czerwonej Księdze znajdują się m. in. wydra Lutra lutra (kategoria R) i bóbr europejski Castor fiber (kategoria E).

Park Narodowy „Ujście Warty” jest naszym najmłodszym parkiem narodowym. Utworzony został bowiem – jak wcześniej wspomniano – w roku 2001.

Położenie, powierzchnia, historia

Projekt utworzenia Parku Narodowego „Ujście Warty” został przyjęty przez Radę Ministrów 19 czerwca 2001r. Park ten jest położony jest w historycznej delcie ujścia Warty do Odry, na terenie województwa lubuskiego. Jego powierzchnia wynosi 8.038 ha. 

Park Narodowy „Ujście Warty” powstał w miejsce istniejącego od 1977 r. rezerwatu przyrody Słońsk oraz części Parku Krajobrazowego Ujście Warty. Ze względu na szczególne znaczenie tego terenu, zwłaszcza dla ptaków wodnych i błotnych rezerwat Słońsk został w 1984 r. objęty konwencją Ramsar, której celem jest ochrona terenów podmokłych, ważnych jako siedlisko życiowe ptaków. Obecnie jednym z pierwszych zadań parku będzie wpisanie na listę konwencji całego obszaru parku narodowego. Swoją działalność rozpoczął z dniem 1 lipca 2001 r.

Wody

Główną rzeką parku jest Warta, dzieląc go na część południową – były rezerwat Słońsk, położoną w Kostrzyńskim Zbiorniku Retencyjnym oraz północną – tzw. Polder Północny. W części południowej roczne wahania poziomu wody dochodzą nawet do 4 m, a główną funkcją tej części parku jest gromadzenie wód powodziowych, na które decydujący wpływ mają stany wód w Odrze, w mniejszym stopniu w Warcie i w dorzeczu Postomii. Poziom wody w tej części podnosi się zwykle późną jesienią i najwyższy jest wiosną (marzec – kwiecień). Część północna to polder z licznymi starorzeczami i bogatą siecią urządzeń melioracyjnych, oddzielony od Warty wałem ochronnym.

Roślinność

Zbiorowiska roślinne na terenie Parku reprezentują wysoki poziom różnorodności biologicznej. Ponad 400 gatunków roślin naczyniowych to około 30% flory całej Krainy Wielkopolsko-Kujawskiej. O dużym zróżnicowaniu świadczy też występowanie na tym terenie blisko 50 zespołów roślinnych. Szata roślinna Parku ma w przeważającej części charakter naturalny, choć struktura roślinności rzeczywistej odbiega od potencjalnej. Pośrednie i bezpośrednie oddziaływanie człowieka, dokumentowane już kilka stuleci, zaznaczyło się przede wszystkim zanikiem roślinności leśnej o charakterze łęgowym oraz rozpowszechnieniem zbiorowisk naturalnych tzw. auksochorycznych. Na tle innych odcinków rzeki Warty, szata roślinna projektowanego Parku wyróżnia się wysokim poziomem naturalności, a także unikatowym charakterem. Na ten ostatni składa się między innymi występowanie kilku bardzo rzadkich, zagrożonych wyginięciem roślin naczyniowych. Szata roślinna jest bardzo interesującym obiektem badawczym oraz dydaktycznym. Stwarza możliwości prowadzenia studiów nad strukturą i dynamiką flory. Dodatkowo możliwe jest monitorowanie zmian wynikających ze świadomych manipulacji hydrologicznych. Roślinność dolin rzecznych w całej Europie została już w większości bardzo silnie przekształcona.

Zwierzęta

Obszar Parku Narodowego „Ujście Warty” to jeden z najważniejszych terenów lęgowych ptaków wodnych i błotnych w Polsce – stwierdzono tu 245 gatunków ptaków oraz lęgi 160 gatunków – są to między innymi: 4 gatunki perkozów, 7-8 gatunków kaczek, 5 gatunków chruścieli, 9-10 gatunków ptaków siewkowych. Dla wielu gatunków ptaków Park to jedno z ważniejszych miejsc lęgowych w Polsce. Aż 26 gatunków ptaków gniazdujących w Parku należy do zagrożonych wyginięciem według międzynarodowej klasyfikacji BirdLife International jak np.: wodniczka Acrocephalus paludicola, derkacz Crex crex, rycyk Limosa limosa, żuraw Grus grus, bąk Botaurus stellaris, bączek Ixobychus minutus, czy też występująca tutaj dość pospolicie rybitwa czarna Chlidonias niger.

Park Narodowy „Ujście Warty” odgrywa ważną rolę dla ptaków również poza sezonem rozrodczym. Bardzo licznie pierzą się na tym terenie kaczki – krzyżówki Anas platyrhynchos, cyraneczki Anas crecca, a także gęsi gęgawy Anser anser i łabędzie nieme Cygnus olor, łyski Fulica atra. W okresie migracji jesiennej Park jest miejscem koncentracji ptaków wodnych i błotnych – głównie gęsi zbożowej i białoczelnej Anser fabalis i albifrons – liczba nocujących gęsi dochodzi do 200 tys. osobników. W okresie zimowym Park Narodowy „Ujście Warty” to największe zimowisko w Polsce łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus – do 2.500 osobników, a także ważne zimowisko bielika Haliaeetus albicilla – do 50 osobników.

Ochronę ptaków utrudnia pojawienie się i szybki rozwój populacji norki amerykańskiej Mustela vison, a także coraz częstsze informacje dotyczące pojawiania się szopa pracza Procyon lotor, przybywającego z zachodu.

Ponadto na terenie Parku Narodowego „Ujście Warty” stwierdzono występowanie 34 gatunków ssaków z 13 rodzin. Spośród tych, które znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze wymienić należy wydrę Lutra lutra (kategoria R) i bobra europejskiego Castor fiber (kategoria E).

Zagrożenia

Głównym zagrożeniem dla przyrody parku jest wtórna sukcesja roślinności na nieużytkowanych łąkach i pastwiskach. Pojawiające się w południowej części zarośla wierzbowe, a w północnej trzcinowiska, w znacznym stopniu przyczyniają się do zaniku najcenniejszych siedlisk otwartych, będących miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków. Z tego też względu jednym z priorytetowych działań zmierzających do ochrony siedlisk jest ich aktywna ochrona, dopuszczająca na obszarach tradycyjnie wykorzystywanych rolniczo ekstensywną gospodarkę łąkowo-pastwiskową. Wysoka wartość ornitologiczna terenu parku, w kontekście kurczenia się areału bardzo cennych siedlisk lęgowych była przyczyną do wpisania obszaru „Ujścia Warty” do przedakcesyjnego programu SAPARD, w dziale rolnośrodowiskowym, gdzie przewiduje się dopłaty dla rolników korzystających z łąk i pastwisk w parku na zasadach określonych przez zarządców terenu. W aktywnej ochronie siedlisk pomagają również sponsorzy dzięki którym udało się odtworzyć około 300 ha kośnych łąk.

Edukacja przyrodnicza i turystyka

Od 31 maja 1996 roku funkcjonuje Centrum Edukacji Przyrodniczej w Chyrzynie, a od października 1996 r. prowadzone są tutaj regularne zajęcia terenowe i laboratoryjne dla młodzieży szkolnej i akademickiej. Tematyka zajęć ukierunkowana jest na tereny podmokłe, ich znaczenie i sposoby ochrony. W ramach edukacji przyrodniczej organizowane są m. in. pokazy slajdów, wycieczki, zajęcia tematyczne jednodniowe, jak również kilkudniowe warsztaty ekologiczne, obozy ornitologiczne, ćwiczenia terenowe dla studentów. Na terenie parku obecnie funkcjonuje kilka szlaków pieszych i rowerowych, a także dwie ścieżki przyrodnicze „Ptasim szlakiem”, prowadząca przez najatrakcyjniejsze tereny byłego rezerwatu Słońsk oraz „Przyrodniczy Ogród Zmysłów” przy dyrekcji parku. Opracowana jest również „Koncepcja turystyki przyjaznej środowisku w „Ujściu Warty”, wykonana w ramach projektu „Zielona Wstęga Odra – Nysa” przez stronę niemiecką. Na mocy porozumienia z Zarządem Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego teren parku jest także udostępniony dla amatorskiego połowu ryb, w wyznaczonych miejscach.

Park posiada także małe zaplecze hotelowe – 5 pokoi dla 15 osób oraz schronisko dla około 30 osób, wraz z zapleczem sanitarnym i gastronomicznym.