Pierwotny drzewostan Borów Tucholskich stanowiły lasy bukowo-sosnowe. Duże połacie porastały także dęby, graby, osiki i lipy. Liczne wojny toczone w Puszczy Tucholskiej w XVII i na początku XVIII w., głównie jednak rabunkowa gospodarka starostów, a później zaborcy pruskiego – nadmierna eksploatacja drewna, uzupełnienie wyrębów czystą sosną – spowodowały utratę puszczańskiego charakteru Borów. Na zmianę ich struktury wpłynęły dodatkowo pożary, osadzanie na wykarczowanych enklawach leśnych kolonistów niemieckich, inwazje szkodliwych owadów leśnych (np. w latach 1922-24 strzygoni chojnówki, a w l. 1978-82 brudnicy mniszki). Obecnie siedliska borowe zajmują ponad 95% powierzchni Borów Tucholskich. Lasy porastające piaski sandrowe składają się prawie w całości z monokultury sosnowej typu czernicowego. Monotonię lasów sosnowych urozmaicają drzewostany z domieszką brzozy brodawkowatej, dębu szypułkowego i osiki oraz grabu i buka, z bogatym podszyciem (rosnące na żyźniejszych gliniastych glebach). W miejscach podmokłych często występuje także olsza. Na obszarach ogołoconych z lasów występują tzw. pustacie wrzosowiskowe, zarastające rynny jeziorne, przekształcające się w torfowiska lub bogate w roślinność łąki. W kilku wyodrębnionych rezerwatach przyrody objęto ochroną m.in. największe w Polsce skupisko cisów Wśród flory Parku wiele zachowanych reliktów roślinnych z okresu borealnego (m.in. brzoza niska, zimoziół północny). W bogatych ongiś w zwierzynę Borach nie ma już turów, występujących tu jeszcze w XVI w., również wilki należą do rzadkości. Ze zwierzyny płowej występują: sarny, jelenie, dziki, w części wschodniej także daniele. Z ptaków w ostępach zachowały się: orzeł bielik, rybołów, żuraw, kormoran, łabędź niemy, cietrzew, czapla siwa, głuszec, puchacz i bocian czarny.

Najstarsze ślady zasiedlenia pochodzą z okresu neolitu (4000-1800 lat p.n.e.), kiedy napłynęła tu ludność pochodzenia naddunajskiego przynosząc umiejętność uprawiania roli, hodowli zwierząt domowych i garncarstwa. Prasłowiańska kultura łużycka wkroczyła w epoce brązu (1700-650 p.n.e.) i żelaza (650 p.n.e.-550 n.e.).

W okresie kształtowania się państwowości polskiej Bory wchodziły w skład Pomorza Gdańskiego. Po Jego zagarnięciu przez Krzyżaków w 1309 r. przez blisko 160 lat znajdowały się pod jarzmem Zakonu. Skazanie Zakonu w procesach: Inowrocławskim (1321) i Warszawskim (1339) na zwrot Polsce Pomorza nie dało efektów. Także walki w okresie Wielkiej Wojny (1409-11) i zwycięstwo pod Grunwaldem nie przyniosły odzyskania na trwałe Pomorza. Nieprzerwane nadużycia i represje Krzyżaków doprowadziły do powołania w 1440 r. Związku Pruskiego, reprezentującego odtąd wszystkie stany pruskie wobec Zakonu. W 1454 r. Związek wystąpił orężnie przeciwko Zakonowi, a król Kazimierz Jagiellończyk 6 marca 1454 r. wcielił całość ziem zakonnych do Polski. Fakty te zapoczątkowały wojnę 13-letnią (1454-66). Po Jej zakończeniu w wyniku II pokoju toruńskiego (19.X.1466) Pomorze, obok ziemi chełmińskiej i Michałowskiej, powróciło ostatecznie jako prowincja Prusy Królewskie do Polski. Bory Tucholskie weszły wówczas w skład nowo utworzonego województwa pomorskiego. Po przypadającym na 2 poł. XV i XVI w. okresie rozwoju gospodarczego, wojny szwedzkie, a zwłaszcza potop (1655-60), podczas którego Bory Tucholskie już od końca 1655 r. dostały się pod okupację wojsk Karola Gustawa, spowodowały ich ruinę. W walce o niepodległość Borów brały również udział oddziały partyzanckie, a niebywałą brawurą odznaczył się w latach 1657-60 słynny rotmistrz Michałko z Tucholi. Wydarzenia polityczno-militarne zwłaszcza w okresie tzw. wojny północnej (1700-21), przemarsze wojsk obcych, kontrybucje, a także niewłaściwa gospodarka starostów i szlachty nie pozwoliły już na dźwignięcie się ziemi z upadku aż do końca XVIII w. W następstwie I rozbioru Polski (1772) Bory przeszły wraz z całym Pomorzem pod zabór pruski, by dopiero po 148 latach na przełomie stycznia i lutego 1920 r. odzyskać niepodległość i wejść w skład ówczesnego województwa pomorskiego.

Wrzesień 1939 r. zapisał się krwawymi walkami bitwy granicznej. Zgrupowane tu oddziały Armii „Pomorze” gen. dyw. Władysława Bortnowskiego: 9 i 27 Dywizja Piechoty, Pomorska Brygada Kawalerii, bataliony Obrony Narodowej i inne jednostki przyjęły na siebie uderzenie 4 armii gen. H. Günthera von Kluge, staczając bohaterskie bitwy pod Krojantami, Świekatowem, Franciszkowem, Bukowcem i Grupą. W czasie walk rozbiciu uległy 9 stycznia (częściowo) 27 DP, PBK oraz większość batalionów ON. Tylko 1/3 jednostek udało się dołączyć do głównych sił armii. W okresie okupacji obszar Borów był terenem szczególnej eksterminacji ludności polskiej. Kilkanaście tysięcy osób zostało zamordowanych lub zaginęło bez wieści. Do największych i najstraszniejszych miejsc kaźni należały: Mniszek-Grupa, Jastrzębie, Rudzki Most, Czersk i Skórcz. Odpowiedzią na terror okupanta był powszechny odruch samoobrony. Już pod koniec 1939 r. powstały w Borach zalążki pierwszych organizacji konspiracyjnych m. in. „Grunwald”, Komenda Obrońców Polski. Organizacje te weszły następnie w skład największych: Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” (do 1942 r. „Gryf Kaszubski”), Armii Krajowej i Polskiej Armii Powstania. Od połowy 1944 r. działały na tym obszarze także grupy desantowe 1 Dywizji WP im. Tadeusza Kościuszki. Pokonując szczególnie trudne warunki konspiracji (brak namiastki polskiej administracji, eksterminacja aktywu społecznego, wysiedlanie), prowadziły one obok wywiadu i sabotażu, opieki nad ludnością cywilną, pomocy dla więźniów również działalność bojową poprzez specjalne oddziały partyzanckie, dezorganizując transporty wojskowe, likwidując ugrupowania SS, Gestapo i Wehrmachtu, niszcząc lotniska.

Oswobodzenie obszaru Borów Tucholskich nastąpiło w czasie realizacji operacji pomorskiej na przełomie lutego i marca 1945 roku 1 korpus pancerny gwardii gen. Panowa wraz ze współdziałającymi armiami: 65 i 49 ze składu II Frontu Białoruskiego wyzwoliły Chojnice (14.11), Tucholę (15.11), silnie broniony węzeł kolejowy Laskowice (16.11), Osie i Tleń (17.11), Warlubie (18.11), Czersk (20.11), Skórcz I Brusy (4.111).

Ze względu na znaczną lesistość (ok. 45%) region odznacza się słabą gęstością zaludnienia. Na pd.-zach. krańcu obszaru położona jest Tuchola, na pn.-wsch. Skórcz, przy głównej arterii komunikacyjnej Czersk. Poza miastami znaczną liczbę, ludności skupiają wsie – osady Brusy, Czarna Woda, Osie i Śliwice. Podstawę gospodarki stanowi produkcja leśna – przemysł drzewny (tartaczny, meblarski oraz płyt i sklejek) oraz przetwórstwo runa lejnego. Rolnictwo nie odgrywa większej roli w życiu mieszkańców regionu, z wyjątkiem enklaw o lepszej glebie na obszarach śródsandrowych płatów morenowych w rejonie Brus, Czerska i Śliwic oraz obrzeży Borów Tucholskich. Znacznie natomiast rozwinięte jest rybołówstwo i zbieractwo jagód i grzybów. Walory przyrodnicze wpływają na rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnej. Nadleśnictwa Czersk, Rytel, Skórcz, Zamrzenica wyznaczone zostały jako obszary leśno-wypoczynkowe. Zlokalizowano w nich pola i miejsca biwakowania oraz parkingi śródleśne. Kilkunastu miejscowościom przypisano funkcje wsi letniskowych.

Bory Tucholskie stanowią szczególnie atrakcyjny teren dla uprawiania turystyki wodnej (dużą popularnością cieszą się spływy Brdą i Wdą oraz włóczęgi kajakowe ciągami jeziornymi), piesze (staraniem PTTK wyznakowano w latach 1954-85 ponad 450 km szlaków) i kolarskiej. Bory Tucholskie są stosunkowo dobrze zagospodarowane turystycznie. Bazę turystyczną stanową przede wszystkim domy wycieczkowe, stanice wodne i campingi PTTK, schroniska młodzieżowe PTSM oraz kwatery prywatne.

Z uwagi na duże połacie leśne, oddalenie od Wisły, słabą sieć osadniczą (na obszarach wiejskich poniżej 30 osób km²) na szczególną uwagę zasługują dość liczne jeszcze skupiska zabytkowego budownictwa drewnianego. Chałupy drewniane, głównie konstrukcji zrębowej lub sumikowo-łątkowej i budynki gospodarcze, przeważnie z 2 poł. XVIII i XIX w. noszą w większości cechy budownictwa kaszubskiego. Chaty zrębowe z narożnym podcieniem (przyłapem) spotkać można jeszcze w centrum Borów w Mikołajskiem i w Zazdrości, na pn.-zach. od Tucholi w Piastoszynie i Silnie oraz w kociewskiej stronie w Borzechowie i Osieku.

Obszar Borów Tucholskich jest dość zróżnicowany pod względem etnicznym. Pomiędzy Swornegaciam, Dziemianami, Leśnem, Wielem, Karsinem, Czerskiem i Rytlem mieszkają Zaboracy (zwani również w okolicy Brus Krëbanami lub Krubaniami). Nazwa Zaboracy wiąże się z położeniem tego obszaru „za borami” (Tucholskimi). Ma ona długoletnie tradycje: zawierają ją materiały źródłowe do dziejów Pomorza Gdańskiego – pisma książąt pomorskich: terra Zaborensis, terra Sabor. W okresie międzywojennym ukazywał się w Chojnicach miesięcznik regionalny „Zabory” poświęcony sprawom ziemi zaborskiej. Północno-centralną część Borów, głównie obszar wokół wsi Czarna Woda, Wojtal, Osówek, Osieczna i Śliwice zamieszkują Borowiacy Tucholscy. Północno-wschodni kraniec Kociewiacy. Mniejsze grupy etniczne tworzą Benedyje, Capie, Borusy mieszkający w lasach, Cekcyniorze koło Cekcyna, Patyraki na pn. od Śliwic I Konopaty pomiędzy Śliwicami i Gacnem. Istnienie zwartych etnicznie grup miało szczególne znaczenie w zachowaniu jednolitych cech narodowych w okresie silnej germanizacji Pomorza Gdańskiego w XVIII i XIX w. Borowiacy Tucholscy wyraźnie różnili się od grup ludności niemieckiej I holenderskiej zamieszkującej głównie Dolinę Dolnej Wisły. Także Kociewiacy odróżniali się od obcej ludności osiadłej na Żuławach Wiślanych.

W ostępach leśnych uprawiane jest powszechne tu niegdyś koszykarstwo, na Kociewiu m. in. w Lubichowie wyrabia się różne przedmioty z rogu. Od dawna istnieje i do dziś rozwija się ruch regionalny, polegający na kultywowaniu kaszubskiej, kociewskiej i borowiackiej pieśni i tańca oraz piśmiennictwa regionalnego.