Utworzony został 10 maja 1974 r. Park reprezentuje region Roztocza. Położony jest na terenie Krainy Małopolskiej, w dzielnicy przyrodniczoleśnej Roztocza. Powierzchnia ogólna Parku wynosi 8.482 ha. Ochroną ścisłą objęta jest powierzchnia 806 ha (9,5%), w całości pokryta lasem. Park zajmuje środkową część Roztocza. Teren ten ma urozmaiconą rzeźbę terenu, zbudowany jest ze skał kredowych i wapiennych, w wierzchnich warstwach przykrytych piaskami i lessem. Warstwa ta jest bardzo żyzna, lecz ulega łatwo erozji wodnej. Przez Park przepływa rzeka Wieprz.

Rosnące na Roztoczu zespoły leśne cechuje bardzo duży dynamizm rozwoju i bardzo dobra zdrowotność. Przejawia się to w łatwości odnowień naturalnych, występowaniu wszystkich polskich gatunków lasotwórczych oraz osiąganiu przez drzewa znacznych rozmiarów i sędziwego wieku. Na terenie Parku spotyka się prawie wszystkie typy siedlisk leśnych – od siedlisk borowych do lasowych. Gatunkami panującymi są: sosna (55% powierzchni leśnej), jodła (26%), buk (11 %), olsza (2%), świerk (1%), modrzew (1 %) oraz brzoza, lipa, grab, wiąz, dąb, jawor, jesion, klon, jarzębina i inne. Gatunki te występując często w zmieszaniu tworzą piękne drzewostany, w których poszczególne drzewa osiągają rozmiary pomnikowe. Najcenniejsze zespoły leśne Parku to bór jodłowy i buczyna karpacka – lasy charakterystyczne dla regla dolnego Karpat.

Flora Parku jest bogata i zróżnicowana. W zależności od siedliska i ukształtowania terenu można spotkać roślinność zarówno typowo nizinną, jak też i górską. W tym wiele gatunków objętych ochroną.

Równie bogata jest fauna Parku. Występują tu wszystkie typowe zwierzęta leśne oraz liczne gryzonie. Ptaków jest około 160 gatunków. Z gadów spotyka się, choć już bardzo rzadko, węża Eskulapa. Występują żmije. Bardzo bogaty jest świat owadów.

Lasy Parku stanowiły kiedyś Ordynację Zamoyskich. W XVI w. założony został tutaj zwierzyniec, stąd nazwa centralnej miejscowości Roztocza. Ze względu na duże obszary leśne, tereny te były wykorzystywane często jako miejsca walk powstańców i partyzantów. Świadczą o tym mogiły w Zwierzyńcu i okolicy.

Położenie, powierzchnia, historia

Roztoczański Park Narodowy leży w środkowo-wschodniej części kraju, w województwie lubelskim. Obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza Środkowego. Park utworzony został w 1974 roku na obszarze 4.801 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 8.483 ha, w tym lasy zajmują 8.102 ha. Ochroną ścisłą objęto 806 ha. Park powstał na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictw Kosobudy i Zwierzyniec, będących wcześniej lasami Ordynacji Zamojskiej. Początki ochrony sięgają 1934 r., kiedy to utworzono rezerwat Bukowa Góra, który obecnie jest jednym z obszarów ochrony ścisłej parku. W 1938 roku po raz pierwszy w Polsce wydano zarządzenie o ochronie ptaków drapieżnych na terenie Ordynacji.

Geologia, geomorfologia i gleby

Park znajduje się w urozmaiconym krajobrazie Roztocza Środkowego w dolinie górnego Wieprza. Jest to obszar oddzielający Wyżynę Lubelską od Kotliny Sandomierskiej o zróżnicowanej budowie geologicznej. Garb Roztocza budują skały górnokredowe (opoki, gezy i margle). W strefie krawędziowej występują utwory trzeciorzędowe.

Utwory czwartorzędowe cienką pokrywą zalegają w Dolinie Wieprza i Padole Zwierzyńca. Główne typy rzeźby to zrównanie wierzchowinowe, ostańce, krawędzie, padoły i doliny. Pokrywa glebowa jest urozmaicona. W części północnej parku dominują gleby brunatne wyługowane wytworzone z gez i opok. Na pozostałym terenie jest większe urozmaicenie, przy czym największą powierzchnię zajmują piaszczyste gleby bielicowe właściwe.

Wody

Główny ciek wodny Roztocza Środkowego i parku to rzeka Wieprz. Na odcinku przepływającym przez teren parku sklasyfikowana jest w II klasie czystości. Z terenu parku biorą początek strumienie: Szum (2,5 km) i Świerszcz (7,5 km) odprowadzające swe wody do Tanwi i Wieprza. Wody potoku Świerszcz zasilają kompleks stawów Echo oraz staw w centrum Zwierzyńca.

Roślinność

Flora naczyniowa Parku liczy około 750 gatunków, w tym liczne górskie (m.in. tojad dzióbaty, widłak wroniec, czosnek siatkowaty), północne (zimoziół północny, bagnica torfowa, brzoza niska), pontyjskie (pluskawica europejska) oraz atlantyckie (rosiczka pośrednia, widłak torfowy). Na terenie parku występuje około 400 drzew pomnikowych. W parku wyróżniono 21 zespołów leśnych i szereg zbiorowisk niższej rangi, z których najcenniejsze to wyżynny bór jodłowy i buczyna karpacka zajmujące ok. 45% powierzchni leśnej. Jodły osiągają w nich najwyższe wymiary w Polsce (50 m wysokości, 470 cm obwodu i do 20 m³ masy drzewnej).

Spośród innych na uwagę zasługują: świetlista dąbrowa, grąd subkontynentalny, łęg jesionowo-olchowy, kontynentalne torfowisko wysokie, ols porzeczkowy, a także różne typy borów sosnowych. Na roślinność nieleśną składa się 28 zespołów i 12 zbiorowisk.

Zwierzęta

Z dużych ssaków na terenie parku występują: jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, borsuki i wilki. W 1979 roku reintrodukowano bobry, które zadomowiły się w dolinie rzeki Wieprz. W 1982 r. do parku sprowadzone zostały koniki polskie (na zdjęciu po lewej) będące potomkami dawnych dzikich koni leśnych – tarpanów. Drobne ssaki reprezentują chronione gatunki owadożernych: ryjówka aksamitna i mała, zębiełek białawy oraz liczne gatunki nietoperzy. Żyją tu także: orzesznica, popielica, koszatka.

Spośród około 190 gatunków ptaków spotykanych na terenie parku na uwagę zasługują: orlik krzykliwy, trzmielojad  (na zdjęciu po prawej), bocian czarny, liczne dzięcioły (w tym rzadko występujący dzięcioł białogrzbiety), muchówka mała i białoszyja, gołąb siniak, czyż oraz pliszka górska. Gady reprezentują jaszczurki (zwinka, żyworodna i padalec – dość często odmiany turkusowej), żmija zygzakowata i zaskroniec oraz rzadko spotykany żółw błotny. Z płazów warto wymienić traszkę grzebieniastą, rzekotkę drzewną, grzebiuszkę ziemną, ropuchę zieloną i kumaka nizinnego oraz żabę śmieszkę. Interesująca jest także fauna bezkręgowców parku, a szczególnie świat owadów, spośród których tylko samych chrząszczy jest ponad 2.000 gatunków.

Zagrożenia, kultura materialna i turystyka

Kompleksy leśne parku podzielone są licznymi, głęboko wcinającymi się enklawami i półenklawami gruntów nieleśnych, których łączna powierzchnia przekracza 600 ha. Grunty te w połączeniu z obszarami zajętymi przez fragmenty lasów państwowych i prywatnych powodują silne rozczłonkowanie terenu parku oraz znacznie utrudniają prowadzenie skutecznej ochrony. Przez park przebiegają 2 linie kolejowe i kilka szos. Największe zagrożenie stanowią linia kolejowa Zwierzyniec – Biłgoraj (stanowiąca fragment szerokotorowej linii hutniczo-siarkowej), przecinająca park na długości 1,5 km oraz normalnotorowa linia Zwierzyniec – Józefów, której długość na obszarze parku wynosi 5 km.

Historia Roztocza i obszaru parku jest ściśle związana z powstałą w 1589 roku Ordynacją Zamojską. Kultura materialna regionu jest bogata. W Zwierzyńcu jest zespół budynków, w których mieściła się administracja Ordynacji. W starannie odremontowanym domu plenipotenta (zarządcy Ordynacji) mieści się obecnie siedziba dyrekcji parku. Uwagę zwraca także pięknie architektonicznie wkomponowana w otoczenie bryła wybudowanego w 1994 r. Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego.

Przez teren parku przebiega pięć szlaków turystycznych: centralny, krawędziowy, partyzancki, roztoczański i szlak obwodnica RPN im. A. Wachniewskiej. Dla turystów udostępnione jest pięć pieszych ścieżek poznawczych oraz jedna trasa rowerowa.

Obszary parku i przyległe tereny były miejscem walk Powstania Styczniowego, I i II wojny światowej, czego dowodem są mogiły w Zwierzyńcu i okolicy.