BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY

 

Park reprezentuje region Karpat Zachodnich – zachodnią część Beskidu Wysokiego Położony jest przy granicy państwowej ze Słowacją, w Krainie Karpackiej, w dzielnicy przyrodniczoleśnej Beskidu Żywieckiego. Babiogórski Park został utworzony 1 stycznia 1955 r. Powierzchnia ogólna Parku wynosi 3.392 ha. Ochroną ścisłą objęta jest powierzchnia 1.062 ha (31%), w tym 943 ha lasu. Park obejmuje najwyższą część Beskidów Zachodnich, ze szczytem Diablak (1.725 m n.p.m.) w masywie Babiej Góry. Masyw ten, zbudowany z piaskowca magurskiego, po stronie południowej jest dosyć łagodny, po stronie północnej stromy, miejscami urwisty.

Do osobliwości tego parku należą lasy. Zachowały się tu bowiem drzewostany o charakterze pierwotnym i to zarówno w reglu dolnym, jak i w reglu górnym. W roślinności Parku wyraźna jest piętrowość. Regiel dolny (do 1.150 m) tworzą lasy jodłowo-bukowo, z udziałem świerka i jaworu. W reglu górnym (do 1.390 m) dominuje świerk z domieszką jarzębiny. W piętrze kosodrzewiny (do 1.650 m), powyżej górnej granicy lasu, obok zwartych zarośli kosodrzewiny występuje jarzębina, wierzba śląska, porzeczka skalna, jałowiec halny i karłowate formy świerka. W piętrze alpejskim, w związku z bardzo surowym klimatem, rosną jedynie niskie murawy oraz mchy i porosty. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym Parku jest świerk zajmujący 67% powierzchni leśnej jako gatunek panujący. Buk pokrywa 8% powierzchni, a jodła 5%. Lasy w Babiogórskim Parku mają charakter pierwotny. Można tu spotkać jodły i buki, których wiek określa się na około 350 lat, a ich wysokość sięga 35–40 m.

Pod względem florystycznym Babia Góra jest jednym z najbardziej interesujących masywów górskich. Flora Parku liczy około 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów, liczne gatunki porostów, glonów i wątrobowców oraz 640 gatunków grzybów. W szacie roślinnej ponad 25 zespołów, w tym endemiczna murawa kostrzewy pstrej. Z ciekawszych gatunków rośnie rogownica alpejska oraz osiągający 2 m wysokości, okrzyn jeleni, który można znaleźć w Polsce jedynie na Babiej Górze. Jest on symbolem Babiogórskiego Parku Narodowego. Występuje tu 75 gatunków roślin górskich.

Fauna Parku jest równie bogata, choć nie występują tu zwierzęta alpejskie. Żyje tutaj 170 gatunków kręgowców. W lasach spotykamy typowe zwierzęta leśne, a także lisa, rysia, wilka i niedźwiedzia brunatnego (ten ostatni jest prawnie chroniony w Polsce). Dość liczne są ptaki (115 gat.). Znajdziemy wśród nich: sikorki, drozdy, myszołowa, czasem orła przedniego (na zdjęciu po lewej). Bogaty jest świat owadów, płazów i gadów. Bezkręgowce występują w parku w 2.450 gatunkach. Na zdjęciu po prawej – jelonek rogacz. Najliczniejsze są chrząszcze i błonkówki. Niektóre gatunki występują wyłącznie w rejonie parku. Są wśród nich niektóre gatunki mszyc i chrząszczy.

Niebagatelne są również walory krajobrazowe Parku. Wielu uważa, że z Diablaka rozpościera się jeden z najrozleglejszych i najpiękniejszych widoków w Polsce, koniecznie wart zobaczenia. W tym celu najlepiej wybrać się do schroniska PTTK – bazy żywieniowo-noclegowej na Markowych Szczawinach.

Babiogórski Park Narodowy, ze względu na naturalność zbiorowisk leśnych, piękną i surową przyrodę, został zaliczony przez UNESCO w poczet Światowych Rezerwatów Biosfery.

Położenie, powierzchnia, historia

Babiogórski Park Narodowy znajduje się w południowej części kraju w województwie małopolskim, przy granicy Polski ze Słowacją. Obejmuje północną i południową stronę masywu Babiej Góry wraz z najwyższym szczytem Beskidu Wysokiego Diablakiem (1.725 m n.p.m.). Powierzchnia parku wynosi 3.392 ha, w tym 3.198 ha lasów. Ochroną ścisłą objęto 1.062 ha.

Początki ochrony omawianego obszaru sięgają okresu międzywojennego, kiedy to uchwałą walnego Zgromadzenia PAU utworzono w 1933 r. „Rezerwat na Babiej Górze” obejmujący 650 ha. Park utworzony został 30 października 1954 roku na obszarze 1.704 ha. Od 1977 r. uznany jest przez UNESCO za jeden ze światowych rezerwatów biosfery i włączony do realizacji programu MaB.

Geologia, geomorfologia i gleby

Grzbiet masywu Babiej Góry nieznacznie wznosi się i opada tworząc słabo zaznaczone szczyty. Babią Górę tworzą skały osadowe. Zostały one wypiętrzone w okresie trzeciorzędu i noszą miano fliszu karpackiego. Są to naprzemianległe warstwy piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów. Skład ich i ułożenie są wyraźnie widoczne w miejscach odsłoniętych na północnym, stromym stoku Babiej Góry. Północne ściany masywu zostały wytworzone w wyniku olbrzymich ruchów osuwiskowych.

Przeważającym typem gleb na terenie parku są ubogie gleby inicjalne i autogeniczne. W piętrze kosodrzewiny występują rankery właściwe – gleby słabo zróżnicowane morfologicznie wytworzone ze skał bezwęglanowych. Z reglem górnym związane są gleby bielicowe i bielice, natomiast kompleks gleb brunatnych wykazuje przywiązanie do piętra regla dolnego. W tym ostatnim piętrze wyróżniono także gleby bielicowe i skrytobielicowe.

Wody

Grzbiet Babiej Góry jest obszarem wododziałowym. Potoki spływające na północ są dopływami Wisły i leżą w zlewni Bałtyku. Potoki spływające na południe leżą w zlewni Morza Czarnego. Na terenie parku bierze początek wiele potoków takich, jak: Jałowiec, Markowy Potok, Jaworzynka, Rybny Potok i inne. W masywie Babiej Góry jest kilka małych stawków, z których największy Mokry Stawek ma 450 m2. Powstał on na skutek obrywów bloków skalnych przed około 5.000 lat. 

Roślinność

Flora Babiej Góry była badana już 100 lat temu przez H. Zapałowicza, który stwierdził występowanie ponad 600 gatunków roślin naczyniowych. Obecnie na terenie parku potwierdzono występowanie około 500 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gat. mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce. Na Babiej Górze występuje 70 gatunków wysokogórskich oraz 54 objętych ochroną gatunkową.

Do osobliwości należą okrzyn jeleni (będący symbolem parku) i rogownica alpejska, które w parku mają jedyne stanowiska w Polsce. Masyw Babiej Góry jest naturalnym modelowym przykładem, ukazującym piętrowy układ roślinności w górach. W surowych warunkach klimatycznych, na ubogiej inicjalnej glebie, roślinność wyróżnia się niezwykłym bogactwem gatunkowym. W reglu dolnym (700-1.150 m n.p.m.) króluje żyzna buczyna karpacka a jodły, buki i świerki osiągają 40 m wysokości i ponad 350 cm obwodu. W bogatym runie często spotkać można m.in. żywiec cebulkowy i czosnek niedźwiedzi. W piętrze tym występują również bory jodłowo-świerkowe. Ich wyjątkowa wartość wynika z tego, że są to lasy pierwotne, nigdy nie użytkowane gospodarczo. W reglu górnym (1.150-1.350 m n.p.m.) dominują wysokie, smukłe i silnie ugałęzione świerki. Największy obszar parku zajmuje accidofilna zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa, jako jedyny zespół spośród zbiorowisk leśnych wykształcający się na siedliskach bezwapiennych tworzy zwarte i cieniste drzewostany.
Powyżej piętra regla górnego występuje zbiorowisko kosodrzewiny karpackiej z zaroślami jarzębiny i kępami ziołorośli. Zwarty pas kosodrzewiny (1.391 – 1.650 m n.p.m.) poprzecinany jest rumoszem skalnym. Na najbardziej stromych stokach występuje zespół kostrzewy pstrej – jedyny endemiczny zespół roślinny Babiej Góry. Jesienią charakterystyczny brunatny kolor nadają murawom piętra alpejskiego (1.650 – 1.725 m n.p.m.) sit skucina i kosmatka brunatna.

Zwierzęta

Fauna Babiogórskiego Parku Narodowego liczy m. in. około 105 gatunków ptaków (w tym uszatka, puszczyk uralski, puchacz, dzięcioły, płochacz halny i siwerniak). W ostatnich latach rzadkością stał się głuszec (na zdjęciu po prawej). W parku występuje wiele gatunków ssaków leśnych. Licznymi są jelenie. Stosunkowo częste są owadożerne ryjówki (górska, aksamitna i malutka). Do rzadkości należą ryś, wilk, niedźwiedź oraz drobne gryzonie nadrzewne: koszatka, orzesznica i żołędnica. Wśród bezkręgowców najlepiej poznanymi są chrząszcze, których w masywie Babiej Góry stwierdzono około 1.500 gatunków, w tym klika endemicznych dla Karpat Zachodnich. W małych stawkach żyją traszki. Ryby żyją jedynie w potokach (do wysokości ok. 1.100 m n.p.m.). Większe bogactwo ichtiofauny spotyka się dopiero w dolinie rzeki Skawnicy.

Kultura materialna i turystyka

Region Babiej Góry charakteryzuje się znaczną odmiennością kulturową. Miejscowa ludność zachowała i kultywuje liczne tradycje. W bezpośrednim sąsiedztwie parku, zarówno po stronie południowej, jak i północnej podziwiać można zachowane jeszcze tradycyjne formy architektoniczne, a także przedmioty codziennego użytku. Masyw Babiej Góry od początku XX wieku jest celem wędrówek turystycznych. W roku 1906 na Markowych Szczawinach wybudowano schronisko czynne do czasów obecnych. Ruch turystyczny w Parku może się odbywać po szlakach turystycznych od świtu do zmierzchu. Największe atrakcje turystyczne to szczyt Babiej Góry – Diablak wznoszący się kilkaset metrów ponad sąsiednie szczyty. Jest to doskonałe miejsce widokowe na obszar od Krakowa po Niżne Tatry, z panoramą Polskich Tatr włącznie.

W roku 1983 wydana została obszerna monografia „Parku Narodowego na Babiej Górze”. W Ośrodku Edukacyjnym przy Dyrekcji BPN udostępniana jest zwiedzającym stała ekspozycja przyrodnicza oraz Ogród Roślin Babiogórskich.