Park położony jest w Krainie Sudeckiej, w dzielnicy przyrodniczoleśnej Sudetów Zachodnich, przy granicy państwowej z Republiką Czeską. Powierzchnia ogólna Parku wynosi 5.575 ha, z tego zespoły leśne zajmują 3.771 ha – (68% ogólnej powierzchni), grunty rolne 43 ha (0,8%), wody 27 ha (0,5%), nieużytki 204 ha (3,5%) oraz pozostałe tereny 1.530 ha (27%) – są to głównie tereny powyżej górnej granicy lasu. Ochroną ścisłą objęto powierzchnię 1.718 ha (31%), w tym lasy zajmują tylko 138 ha. Karkonoski Park Narodowy, utworzony 16 stycznia 1959 r., zajmuje północną część Karkonoszy. Jest to najwyższa partia Sudetów, z głównym szczytem Śnieżką (1.602 m n.p.m.). Na szczycie Śnieżki znajduje się obserwatorium astronomiczne (zdjęcie obok).

Karkonosze to jedne z najstarszych gór w Europie. Występują w nich bardzo ciekawe formy skalne ostańców (Słonecznik, Końskie Łby, Pielgrzymy), a także kotły skalne (Śnieżne Kotły, Kotły z Małym i Wielkim Stawem).

Lasy Parku wykazują wyraźne zróżnicowanie pionowe. Wyróżnia się regiel dolny i regiel górny. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest świerk (98% powierzchni leśnej), panujący niepodzielnie w reglu górnym (ponad 1.000 m n.p.m.). Drugim co do znaczenia gatunkiem lasotwórczym jest buk, który jako gatunek panujący zajmuje 2% ogólnej powierzchni leśnej. Występuje w reglu dolnym (do 1.000 m n.p.m.), obok świerka, modrzewia, jaworu, lipy, jarzębiny i jodły.

Lasy Karkonoszy znajdują się obecnie w stanie klęski ekologicznej, spowodowanej przemysłowym zanieczyszczeniem powietrza przez elektrociepłownie Polski, Czech i Niemiec. Chore i osłabione drzewa łatwo ulegają szkodnikowi – kornikowi drukarzowi, co powoduje masowe zamieranie drzew. Martwe drzewa ze względów wodochronnych nie zostały usunięte w szczytowych partiach Parku i straszą swym widokiem (więcej informacji na ten temat i… szokujące zdjęcie na dole strony).

Flora Parku jest bogata i ma wyraźny charakter piętrowy, typowy dla gór. Oprócz regla dolnego i górnego, występuje piętro kosodrzewiny (około 1.250–1.500 m n.p.m.), a powyżej strefa skalna roślinności alpejskiej. Występuje tu 900 gatunków roślin naczyniowych, 150 gat. grzybów, 70 gat. porostów i 270 gat. mszaków.

Fauna Parku jest dosyć bogata. Bytują tu typowe zwierzęta leśne, a także muflon sprowadzony niegdyś z Korsyki. Ptaków jest około 150 gatunków.

Na uwagę turystów zasługuje góra Chojnik z zamkiem na szczycie (na zdjęciu po lewej), mieszczącym obecnie schronisko PTTK. U podnóża góry znajduje się niewielkie muzeum przyrodnicze Parku z ciekawymi zbiorami.

KARKONOSZE

Najrozleglejsze i najwyższe pasmo Sudetów, zajmuje obszar ok. 600 km² (z czego w granicach Polski ok. 200 km²). Karkonosze ciągną się potężnym wałem o długości blisko 50 km od Przełęczy Szklarskiej (886 m) na zach. po źródliskową część dolnego Bobru w Bramie Lubawskiej na pd-wsch. Ku północy Karkonosze opadają dwoma stromymi stopniami do Kotliny Jeleniogórskiej. Najwyższy, graniczny grzbiet, dzieli się na kilka wyraźnie wyodrębnionych części. Pomiędzy Przełęczą Szklarską na zach. i Przełęczą pod Śnieżką (1.394 m) na wsch. ciągnie się Główny Grzbiet, zwany także Śląskim Grzbietem, który w połowie długości rozcina głęboka i rozległa Przełęcz Karkonoska (1.198 m) W części zachodniej najwyższym wzniesieniem jest Wielki Szyszak (1.509 m), którego zbocza podcinają Śnieżne Kotły – w części wschodniej góruje Smogornia (1.489 m) .przechodząca w obszerną Równię pod Snieżką. Przewężenie Przełęczy pod Śnieżką podcina od północy Kocioł Łomniczki, od południa Upska Jama. Dalej na wsch. po Przełęcz Sowią (1.164 m) wznosi się masyw Śnieżki (1.602 m) i Czarnego Grzbietu z Czarną Kopą (1.407 m). Jeszcze dalej na wschód aż po Przełęcz Okraj (1.046 m) ciągnie się Kowarski Grzbiet z kulminacjami Skalnego Stołu (1.281 m) i Czoła (1.266 m). Wreszcie najbardziej na pd.-wsch. ciągnie się Lasocki Grzbiet, uważany często za odrębną jednostkę, którego najwyższą kulminacją jest Łysocina (1.118 m). Od pn. i pn.-wsch. Karkonosze graniczą na Przełęczy Kowarskiej (727 m) i Rozdrożu Kowarskim (787 m) z Rudawami Janowickimi i Wzgórzami Bramy Lubawskiej. Na zachodzie ich przedłużeniem jest Wysoki Grzbiet w Górach Izerskich. Główny Grzbiet Karkonoszy opada stromo ku północy, aż po wyraźne zrównanie na poziomie ok. 650- 700 m n.p.m., tworząc tzw. Karkonoski Padół Śródgórski, którym prowadzi Droga pod Reglami Bardziej ku północy pomiędzy dolinami Kamiennej i Łomnicy rozciąga się niższy stopień masywu Karkonoszy, tworzący Pogórze Karkonoskie. Doliny potoków rozcinają całe podgórze na kilka grzbietów prostopadłych do grzbietu głównego. Najwyższym wzniesieniem jest tu Czoło (869 m) na północ od Przełęczy Bierutowickiej (820 m). Pogórze Karkonoskie opada ku północy wyraźnym uskokiem górującym nad prawie płaską Kotliną Jeleniogórską, z pasmem niewysokich Wzgórz Łomnickich oddzielających Obniżenie Sobieszowa na zach. od Doliny Łomnicy na wsch.

Budowa geologiczna Karkonoszy jest dość zróżnicowana. Zasadniczy ich trzon tworzą granity górnokarbońskie, otoczone starymi skałami metamorficznymi. Zachodnia część, a więc cały Główny Grzbiet, zbudowana jest z granitów. Śnieżka, Czarny Grzbiet i część Karkonoszy czeskich zbudowane są z twardych hornfelsów, natomiast część wschodnia, a więc Kowarski Grzbiet i Lasocki Grzbiet, podobnie jak południowa część Karkonoszy czeskich, zbudowana jest z granitognejsów i łupków.

Karkonosze zostały ostatecznie ukształtowane w okresie fałdowania alpejskiego. Później bardzo wyraźne ślady w ich rzeźbie pozostawiła epoka lodowcowa. Właśnie wynikiem działania lodowców są kotły polodowcowe wykształcone w różnym stopniu. Po polskiej stronie jest 6 kotłów. Najpiękniejsze są Śnieżne Kotły w zboczach Wielkiego Szyszaka (zdjęcie z lewej). Na ich dnie znajdują się niewielkie Śnieżne Stawki i kilka pasm dobrze wykształconych moren, a w ścianach Małego Kotła występuje najwyżej w kraju położona żyła bazaltu z unikatową roślinnością. Piękny jest Czarny Kocioł, wcinający się w zbocza Śmielca, o słabiej wykształconych ścianach. Do najpiękniejszych krajobrazowo miejsc zaliczają się Kotły Wielkiego i Małego Stawu podcinające zbocza Smogorni i Równi pod Śnieżką. Nieco inny charakter ma największy i najgłębszy Kocioł Łomniczki, którego część zboczy pokrywa olbrzymie gołoborze opadające ze szczytu Śnieżki. Ponadto w Karkonoszach znajduje się jeszcze kilka słabiej wykształconych nisz niwalnych, które błędnie bywają nazywane też kotłami, np. Kocioł Szrenicki. Łabski Kocioł czy Kocioł Smogorni. Interesujące gołoborza zalegają na Smogorni i Wielkim Szyszaku. Na tym ostatnim widać też dobrze wykształcone gleby strukturalne i pierścienie rumoszowe. Karkonoskie stawy są jedynymi w Sudetach naturalnymi jeziorami górskimi.

Sieć wodna Karkonoszy jest dobrze rozwinięta. Na Równi pod Śnieżką znajduje się unikatowe torfowisko wysokie stanowiące obszar źródliskowy dla licznych potoków w zlewisku Morza Bałtyckiego i Północnego. Na wielu potokach znajdują się wodospady i kaskady. Najokazalszy jest ciąg kaskad tworzący tzw. Wodospady Łomniczki, natomiast najwyższym wodospadem jest Kamieńczyk w Szklarskiej Porębie (zdjęcie z prawej). W korytach większości rzek i potoków można dostrzec pięknie wykształcone, w postaci kolistych studzienek o różnej głębokości i średnicy, marmity. Są to kociołki eworsyjne powstałe pod wpływem ruchu wirowego kamieni obracanych przez prąd wody w łożysku potoku. Szczególnie okazałe marmity występują w Łożysku Kamiennej i Kamieńczyka w rejonie Szklarskiej Poręby Górnej i Łomnicy w Karpaczu. Bardzo charakterystycznymi elementami krajobrazu Karkonoszy są liczne skałki granitowe i granitognejsowe. Skałki o różnej wielkości i bardzo fantazyjnych kształtach powstały w wyniku intensywnych procesów erozyjnych. Większość skałek posiada własne nazwy związane z ich kształtem lub ludowymi podaniami i legendami. Większość z nich stanowi dobre punkty widokowe.

Karkonosze charakteryzują się ostrym, bodźcowym klimatem o parametrach odpowiadających terenom subpolarnym. Można tu obserwować wyraźne różnice klimatyczne związane z wysokością pasma. Średnie temperatury roczne mierzone w obserwatorium meteorologicznym na Śnieżce i w Obserwatorium Uniwersytetu Wrocławskiego na Szrenicy są stosunkowo niskie, a opady atmosferyczne wysokie, co powoduje, że w Karkonoszach panują doskonałe warunki śniegowe. Występują tu charakterystyczne zjawiska meteorologiczne takie jak np. szreń czy wiatry fenowe. Z fenami związane jest zjawisko inwersji termicznej oraz powstawanie tzw. „fali” stwarzającej najlepsze warunki do wysokościowych lotów szybowcowych. Klimat Karkonoszy cechuje duża zmienność warunków pogodowych, co często zaskakuje mniej doświadczonych turystów i w wielu wypadkach staje się przyczyną tragedii górskich. W okresach wczesnowiosennych i przy dużych opadach śniegu w wielu rejonach Karkonoszy (zwłaszcza w otoczeniu kotłów) panuje silne zagrożenie lawinowe.

Świat roślinny i zwierzęcy Karkonoszy jest stosunkowo bogaty jakkolwiek na skutek wielowiekowej działalności człowieka został znacznie zubożony. Tereny otaczające Karkonosze zostały zasiedlone już we wczesnym średniowieczu. Przez karkonoskie przełęcze – od dawna wiodły trakty handlowe łączące Czechy ze Śląskiem. Sieć osadnicza była tu stosunkowo gęsta, a Jelenia Góra zawsze należała do największych miast śląskich. Już w końcu XIII w. znane były własności lecznicze źródeł mineralnych w Cieplicach. Wkrótce uzdrowisko znacznie rozwinęło się. Liczni kuracjusze zapoczątkowali modę na zwiedzanie okolic, dając początek turystyce w Karkonoszach. Wcześniej Karkonosze były terenem ożywionej penetracji poszukiwaczy skarbów i drogich kamieni, wśród których prym wiedli Walończycy. Ich poszukiwania pozostawiły sporo śladów w postaci tajemniczych znaków rytych na skałach, legend i nazw miejscowych. Wcześnie u podnóża Karkonoszy rozwinął się przemysł, zwłaszcza przetwórstwo metali i hutnictwo szkła, na których potrzeby wyrąbywano znaczne ilości lasów. W ślad za przemysłem, na ogołocone z lasów zbocza górskie, wkraczało pasterstwo. Proces ten nasilił się znacznie od połowy XVII w., kiedy to protestanccy uchodźcy religijni z Czech zasiedlili najwyższe nawet partie Karkonoszy, wykorzystując je na wypasy. Gęste zasiedlenie gór i liczne budy pasterskie sprzyjały rozwojowi turystyki. Stąd począwszy od XVI w. liczba wędrowców zdążających na Śnieżkę stale wzrastała. Wybudowanie kaplicy na Śnieżce w Iatach 1681-85 wzmogło ten proces do tego stopnia, że część bud pasterskich zaczęła pełnić rolę schronisk. Wkrótce powstały specjalne obiekty przeznaczone dla turystów. Karkonosze jako jedne z pierwszych gór europejskich stały się terenem masowej turystyki bogato, a nawet przesadnie zainwestowanym. Od początku XIX w. w związku z rozwojem przemysłu w miejscowościach u stóp gór zaznaczył się proces odpływu mieszkańców z wyższych partii gór. Przyczyniło się także do tego rozwinięcie funkcji turystyczno-letniskowych w podgórskich wsiach. Przejście na opalanie węglem kamiennym zahamowało proces wyrębu lasów, a wcześniejsze zręby zostały zalesione monokulturą świerka, co jest przyczyną obecnych strat w drzewostanie. W wyższych partiach górskich ponownie rozprzestrzeniła się kosodrzewina.

Obecnie większość podkarkonoskich miejscowości jest atrakcyjnymi wczasowiskami dysponującymi dużą ilością miejsc w różnego rodzaju domach wczasowych, pensjonatach i hotelach. Dość bogate jest także ich zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne (kolejki krzesełkowe. wyciągi narciarskie, baseny, kąpielowe itp.). Bazą lecznictwa uzdrowiskowego są Cieplice i Kowary z unikatowym inhalatorium radonowym w sztolni byłej kopalni uranu. W większych miejscowościach znajdują się zakłady przemysłowe, w tym tak oryginalne jak np. huta szkła kryształowego „Julia” w Szklarskiej Porębie czy fabryka dywanów w Kowarach. Rozwinięty jest przemysł papierniczy, metalowy i włókienniczy. Prawie we wszystkich miejscowościach na obrzeżu Karkonoszy zachowały się liczne zabytki architektury i budownictwa z cennymi obiektami reprezentującymi budownictwo ludowe o charakterystycznych formach zdobnictwa i ciekawej konstrukcji przysłupowej.

OCHRONA PRZYRODY

KARKONOSKI PARK NARODOWY – W 1959 r. utworzono na obszarze 5.550 ha KPN obejmujący wyższe partie Karkonoszy oraz dwie enklawy: Wodospad Szklarki i Chojnik, stanowiące rezerwaty ścisłe. U stóp Chojnika mieści się w Sobieszowie Dyrekcja i Muzeum Przyrodnicze KPN. W 1963 r. utworzono w Czechosłowacji Krkonošský Narodni Park obejmujący około 40 tys. ha, Po polskiej stronie najwyższa część Karkonoszy, powyżej górnej granicy lasu, objęta jest na powierzchni 1.718 ha ścisłą ochroną rezerwatową. Są to najcenniejsze przyrodniczo i najpiękniejsze widokowo tereny obejmujące torfowiska wysokie, gołoborza, kotły polodowcowe, stawy wysokogórskie, skałki, zarośla kosodrzewiny i płaty zioło- i traworośli. W Karkonoszach wyraźnie występuje piętrowy układ roślinności. Regiel dolny stanowi monokultura świerka. Regiel górny porasta górski bór świerkowy z domieszką innych gatunków i licznymi torfowiskami wiszącymi. W piętrze kosodrzewiny występują liczne gatunki wysokogórskie, relikty glacjalne, z których wiele jest chronionych. Szczególnie cenne są gatunki endemiczne lub mające tu jedyne stwierdzone w kraju stanowiska. Do cenniejszych gatunków roślin karkonoskich można zaliczyć m. in.: wierzbę lapońską i śląską, brzozę karpacką, czeremchę skalną, skalnicę bazaltową, jarząb sudecki, gnidosza sudeckiego, śnieżnicę skalną, poryblin jeziorny, mietlicę skalną, kuklika górskiego i wiele innych. W piętrze alpejskim występują rzadkie gatunki mchów i porostów naskalnych.

Fauna Karkonoszy jest uboższa, co jest wynikiem wczesnego zasiedlenia terenu i dużego ruchu turystycznego. Występują tu jednak prawie wszystkie ssaki znane z terenu Sudetów oraz dużo gatunków owadów (w tym rzadkie motyle), interesująca jest fauna stawów i bogaty świat ptaków z tak rzadkimi gatunkami jak płochacz skalny, siwierniak czy świergotek.

Sieć znakowanych szlaków turystycznych jest gęsta i zapewnia możliwość poznania wszystkich najciekawszych miejsc w Karkonoszach. Szczególnie atrakcyjny jest graniczny szlak czerwony, który prowadzi głównym grzbietem pomiędzy Szrenicą a Przełęczą Okraj im. Mieczysława Orłowicza (dawniej nosił nazwę „Drogi Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej”).

OBSZAR KRAJOBRAZU CHRONIONEGO KARKONOSZE – GÓRY IZERSKIE. Utworzony uchwałą WRN w Jeleniej Górze w 1986 roku obejmuje całe Karkonosze i Góry Izerskie. Stanowi otulinę KPN, który wchodzi w jego obręb. Od blisko 25 lat drzewostany świerkowe stanowiące większość lasów ulegają klęsce ekologicznej. Monokulturowe lasy, pochodzące ze sztucznych nasadzeń świerkami nizinnymi są osłabione wieloletnim oddziaływaniem nadmiernych stężeń gazów emitowanych głownie z elektrowni turoszowskiej oraz elektrowni w Niemczech i Czechach (dawniej NRD i Czechosłowacji). Chore drzewa zostały zaatakowane przez masową gradację modrzewianeczki wskaźniczy, której gąsienice odżywiają się młodymi gałązkami. Usychające drzewa z kolei opanował kornik drukarz, kończąc dzieło zniszczenia, które objęło cały regiel górny i niżej rosnące lasy dolnoreglowe.

REZERWAT „KROKUSY W GÓRZYŃCU”. Florystyczny rezerwat ścisły utworzony w 1962 r. na obszarze 3,9 ha. Obejmuje fragment rzadkiego lasu mieszanego, w którym na polanach znajdują się jedyne w Sudetach naturalne stanowiska krokusa-szafrana.