Park Gorczański pod względem podziału przyrodniczego leży w Krainie Karpackiej, w dzielnicy przyrodniczoleśnej Gorców i Beskidu Sądeckiego.

Utworzony 1 stycznia 1981 r. Park ma powierzchnię ogólną 7.030 ha, z tego 5.627 ha to zespoły leśne (80% ogólnej powierzchni), grunty rolne zajmują 213 ha (3%), 18 ha stanowią wody (0,25%) oraz 87 ha to pozostałe tereny. Ochroną ścisłą objęto 2.850 ha (40%), w tym 2.830 ha stanowią lasy.

Park obejmuje centralną część masywu Gorców, z najwyższym szczytem Jaworzyną (1.288 m n.p.m.) Główne gatunki lasotwórcze to: świerk, który jako gatunek panujący zajmuje 53% powierzchni leśnej, buk – 31% i jodła – 16%. Oprócz tych gatunków występuje tu jeszcze licznie olsza i jawor.

Gorczański Park jest typowym leśnym parkiem górskim, z piętrowym układem drzewostanów (regiel dolny i regiel górny). Aktualny skład gatunkowy drzewostanów jest wynikiem działalności człowieka preferującego świerk, a ograniczającego udział gatunków liściastych. W Parku przeważają drzewostany dojrzałe; przeciętny wiek drzew wynosi 101 lat.

Większość flory Parku jest typowa dla terenów górskich. Oprócz zespołów leśnych regla dolnego i górnego, występują tu zespoły roślinne górskie. Polany i hale porastają krokusy i traworośla z ciemiężycą zieloną. Do osobliwości należy podejźrzon lancetowaty, który ma tu jedyne stanowisko w całych polskich Karpatach. Wśród roślin naczyniowych występuje 16 gatunków alpejskich, 23 gatunki subalpejskie i 80 gatunków o charakterze reglowym i ogólnogórskim.

Fauna Parku to przede wszystkim typowa zwierzyna leśna z jeleniem, sarną, dzikiem, rysiem i żbikiem. Czasami pojawiają się wilki. Wśród znacznej liczby ptaków występują: głuszec, jarząbek, bocian czarny, pluszcz i orlik krzykliwy. Spotyka się tu też gady i płazy, w tym salamandrę – symbol Parku. Bogato reprezentowany jest świat owadów. Wśród nich są też zasnuja wysokogórska i kornik drukarz; stanowiące duże zagrożenie dla drzewostanów świerkowych.

GORCE

Gorce są bardzo ciekawą i malowniczą grupą górską na obszarze Beskidów Zachodnich. Powierzchnia Gorców wynosi około 530 km^2, graniczą one od północy z Beskidem Wyspowym, od wschodu z Beskidem Sądeckim, od południa ze Spiszem i Kotliną Orawsko-Nowotarską i od zachodu z Pasmem Podhalańskim. Szczegółowa granica na północy przebiega doliną Raby od Rabki do Mszany Dolnej, doliną Mszanki do Przełęczy Przysłop (693 m n.p.m.) i doliną Kamienicy do jej ujścia do Dunajca. Granicę wschodnią stanowi dolina Dunajca od Zabrzeży do Krościenka nad Dunajcem a południową Krośnica i Dunajec. Na zachodzie granica Gorców przebiega wzdłuż górnego odcinka Raby i dolnego biegu Lepletnicy. Gorce dzięki pięknym krajobrazom i charakterystycznemu układowi grzbietów z polanami, umożliwiają uprawianie zarówno turystyki pieszej jak i narciarskiej. Centralną częścią Gorców jest gniazdo Turbacza – na zdjęciu po lewej (1.310 m n.p.m.). Od tego szczytu rozchodzą się w kilku kierunkach ramiona, z których najdłuższe jest wschodnie ze szczytami Jaworzyną (1.288 m n.p.m.) i Gorcem (1.228 m n.p.m.). Szczególnie ciekawą częścią Gorców jest odrębne Pasmo Lubania (1.211 m n.p.m.) rozciągające się od przełęczy Knurowskiej na zachodzie do doliny Dunajca koło Krościenka na wschodzie. Do innych najwyższych szczytów w Gorcach należą: Kiczora (1.282 m n.p.m.), Kudłoń (1.276 m n.p.m.) oraz Mostownica (1.251 m n.p.m.). Naturalnym bogactwem Gorców są ich unikalne walory przyrodnicze i krajobrazowe: pozostałości praborów karpackich ze wspaniałą szatą roślinną, ciekawy świat zwierząt, malownicze polany, liczne jeszcze dzikie rzeki i potoki.

Pierwotnie całe Gorce porastała rozległa puszcza. Osadnictwo rozwijało się wzdłuż dolin Dunajca, Kamienicy oraz Mszanki. Część terenów leśnych zamieniano stopniowo na wyręby, a następnie na polany lub na uprawne pola. Lasy będące własnością królewską eksploatowane były początkowo w tartakach. W okresie późniejszym wraz z rozwojem przemysłu powstały w Gorcach hamernie żelaza (np. Hucisko) oraz huty szkła (np. Potasznia) opalane węglem drzewnym. Na przełomie XIV i XV wieku na teren Gorców napłynęli pasterze wołoscy, wędrujący na zachód grzbietem Karpat. Oni to nadali nazwy przeważającej ilości szczytów i polan gorczańskich i z ich grona wywodziła się większość zbójników na tym terenie. Pasterskie tradycje utrzymały się w Gorcach do dziś. W czasie II wojny światowej na obszarze gór intensywnie działała partyzantka polska i radziecka. W Gorcach będących harmonijnym układem biocenoz można spotkać krajobrazy przyrodnicze typowe dla Beskidów Zachodnich. Od dawna podejmowano zabiegi hamujące przekształcanie środowiska naturalnego. Pierwszej rezerwatowej ochrony doczekała się puszcza na północnych stokach Turbacza (rezerwat „Turbacz” w 1927 r. i ponownie w 1964 r.). W 1969 r. na południowych stokach Lubania utworzono kolejny rezerwat leśny „Modrzewie”. a w 1970 r. ochroną objęte zostały lasy na południowych stokach Turbacza (rezerwat „Dolina Łopusznej”).

Staraniem działaczy ochrony przyrody (m. in. S. Smólskiego, J. Honowskiego), na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 8.VIII.1980 r. powołano z dniem 1.I.1981 r. Gorczański Park Narodowy, jako 14-ty w Polsce, obejmujący najcenniejsze przyrodniczo obszary w Gorcach, stanowiące 11% ich ogólnej powierzchni (5908 ha). W nowym parku narodowym leżą obszary źródliskowe rzeki Kamienicy oraz część północnych stoków Turbacza. A oto elementy środowiska przyrodniczego, na które warto zwrócić uwagę przemierzając szlaki gorczańskie:

1.      Odcinek gorczański głównego szlaku beskidzkiego, szlak czerwony: Rabka – Turbacz – Krościenko nad Dunajcem:

-        Polana Rozdziele (1.198 m) – ambona skalna, odsłonięcie gruboławicowych piaskowców magurskich,

-        na odcinku Długa Hala-Kiczora (1.282 m) Gorczański Park Narodowy i dolina Łopusznej,

-        przed Przełęczą Knurowską – fragment jodłowego starodrzewu,

-        Lubań (1.211 m) – skalna ambona Samorody,

-        Marszałek (828 m) – poniżej szczytu las modrzewiowy.

2.      Nowy Targ (Kowaniec) – Turbacz – Kudłoń – Rzeki – szlak żółty

-        szlak z pięknymi widokami, zwłaszcza w kierunku południowym i wschodnim.

-        pod szczytem Turbacza, przy drodze, jedno z najwyżej położonych stanowisk buczyny karpackiej.

-        Kudłoń (1.276 m) – ambony i progi piaskowcowe, jedyne w Gorcach stanowisko kosodrzewiny (sztucznie wprowadzonej),

-        Polana Jadamówka, dwie grupy okazałych skałek i baszt.

3.      Łopuszna – Zarębek Średni – Kiczora (1.282 m) – Przełęcz Borek – szlaki: czarny, czerwony i ponownie czarny:

-        dolina Srokówki, Pucułowski Stawek, najciekawszy zbiornik wodny w Gorcach,

-        Kiczora (1.282 m) – wychodnie skalne zwane „Turniskami”, obszar źródliskowy Łopusznej,

-        Przełęcz Borek (1.009 m) – niska przełęcz oddzielająca Turbacz od Kudłonia. Grzbiet schodzi tutaj niemal do poziomu rzeki Kamienicy, co stwarza zjawisko bliskie kaptażu Kamienicy (dorzecze Dunajca) przez Koninę (dorzecze Raby),

4.      Turbacz – Gorc – Ochotnica Dolna – Lubań – Grywałd – szlak czerwony, zielony

-        od Długiej Hali po Polanę Średniak – Gorczański Park Narodowy,

-        Polana Jaworzyna Kamienicka, jedna z piękniejszych beskidzkich polan, rozległe widoki. W pobliżu Zbójecka Jama, najokazalsza gorczańska jaskinia, położona około 800 m od Bulandowej Kapliczki,

-        Polana Średniak, okresowy stawek Zbójecki Plac,

-        Gorc (1.228 m) – rumowisko skalne na szczycie.

5.      Poręba Wielka-Koninki – Turbacz – szlak niebieski,

-        rezerwat „Turbacz” (obecnie teren Gorczańskiego Parku Narodowego) w górnych odcinkach potoków Olszowy, Turbacz i Roztoka,

-        Czoło Turbacza, ambona skalna z tajemniczymi napisami.

OCHRONA PRZYRODY

Gorczański Park Narodowy – utworzony w 1981 r., pow. 5.908 ha, celem:

-        ochrony i zabezpieczenia dla nauki i przyszłych pokoleń Polaków praborów karpackich szczególnie dobrze zachowanych na obszarze Gorców,

-        ochrony rodzimych zbiorowisk roślinnych, w tym ochrony stanowisk roślin unikalnych, roślinności alpejskiej i subalpejskiej występującej najliczniej na terenie Beskidów właśnie w Gorcach oraz

-        ochrony fauny gorczańskiej,

-        ochrony całości Parku jako zespołu współzależnych elementów środowiska geograficznego. Obejmuje on centralną część masywu Gorców bez ich najwyższego szczytu – Turbacza. W obrębie Parku znalazły się 3 rezerwaty przyrody: Gorce, Dolina Łopusznej i Turbacz im. Władysława Orkana – 2.420 ha chroniące naturalne drzewostany, charakterystyczne dla Karpat (buczyna karpacka, kwaśna buczyna, bór jodłowy regla dolnego i bór świerkowy regla górnego – od ok. 1.150 m). Porastają one piaskowcowe utwory fliszu karpackiego, rozcięte malowniczą doliną Kamienicy. Po utworzeniu Gorczańskiego Parku Narodowego niezwykle intensywnie rozplenił się, zwłaszcza w drzewostanach Kudłonia, Jaworzyny i Mostownicy, szkodnik – zasnuja wysokogórska. Do 1984 r. powierzchnia, tych szczególnie chronionych terenów w Gorcach wskutek degradującej naturalne środowisko działalności zasnui zmniejszyła się z 2.420 ha do 830 ha. Od 1983 r. wskutek różnorodnych zabiegów interwencyjnych niszczenie drzewostanów przez zasnuję udało się częściowo ograniczyć. Szata roślinna Parku, prócz typowych okazów flory beskidzkiej, zawiera takie gatunki jak: podejźrzon lancetowaty, przetacznik alpejski i paprotnica górska – typowe rośliny wysokogórskie i endemiczne obszaru Karpat. Charakterystyczną dla tego rejonu faunę stanowią m. in.: jeleń, ryś, żbik (na zdjęciu po prawej), sarna, gronostaj, wydra – ze ssaków oraz jarząbek, głuszec, bocian czarny, puchacz i dzięcioł – z ptaków.

Na wiosnę 1984 r. w Gorce przywędrował niedźwiedź. Przybył on prawdopodobnie z terenów słowackiego Spisza i na dobre zadomowił się w centralnych obszarach Gorczańskiego Parku Narodowego.

REZERWATY PRZYRODY

Bór na Czerwonem – rezerwat ścisły, torfowiskowy, powierzchnia 42,35 ha. Torfowisko wysokie z dobrze zachowaną roślinnością charakterystyczną dla tego rodzaju torfowiska na Podhalu kosodrzewina).

Kłodne nad Dunajcem – krajobrazowy, pow. 89,13 ha. Fragment lasu buczyny karpackiej, w przełomie tylmanowskim Dunajca.

Lasek – krajobrazowy, 44,32 ha. Drzewostan jodłowo-świerkowy.

Modrzewie – leśny, 10,43 ha. Drzewostan modrzewia polskiego naturalnego pochodzenia.

Skałka Rogoźnicka – rezerwat ścisły, przyrody nieożywionej, 0,26 ha. Skała wapienna zawierająca jedyną w Polsce bardzo bogatą i dobrze zachowaną faunę górnojurajską typu alpejskiego.

Zamek Czorsztyn – krajobrazowy, 10,64 ha. Ruiny zamku na wzgórzu; profil warstw jurajskich i kredowych.

Zielone Skałki – krajobrazowy, 24,17 ha. Urwiste skały zbudowane z wapieni jurajskich serii czorsztyńskiej. Miejsce o znaczeniu historycznym.