Przyrodę
Karpat Wschodnich reprezentuje w naszym kraju Bieszczadzki Park Narodowy,
utworzony 4 sierpnia 1973 r. w obecnym województwie podkarpackim na powierzchni
Szczególne walory przyrodnicze
terenu Bieszczadów przemawiają za tym, aby Park objął swym zasięgiem dolinę
Sanu po pasmo Otrytu na północy oraz całą zlewnię Solinki. Osobliwością Bieszczadów są bezleśne
grzbiety zwane połoninami, z największą w Parku Połoniną Caryńską.
Bieszczadzki Park Narodowy jest
trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, położonym w części najbardziej wysuniętej na
południowy wschód, przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą, rozciąga
się na wysokości od 600 do
Na wschód
i południe sięga do granicy z Ukrainą, a w części zachodniej do granicy
słowackiej. Obejmuje leśne przygraniczne tereny źródliskowe potoków górskich
(na wsch. Negrylów, Syhłowaty i Halicz – lewe dopływy Sanu, w części środkowej
Wołosaty z Wołosatką i dopływami, w części zachodniej Górna
Solinka z Beskidnikiem i Wielkim Lutowym), najwyższe szczyty Bieszczadów
(Tarnica, Krzemień, Halicz, Bukowe Bardo, Wielka i Mała Rawka, Dział), Połoninę
Caryńską i Wetlińską z otaczającymi je lasami oraz grunty pastewne w okolicy
Wołosatego, Ustrzyk Górnych, Brzegów Górnych i częściowo Wetliny. Surowy górski
klimat oraz wpływ klimatu kontynentalnego spowodowały utworzenie się w tym
rejonie nietypowego układu specyficznych zbiorowisk roślinności. W obrębie
parku występuje piętro regla dolnego (wysokość 450–1.160 m n.p.m.) z naturalnym
lasem bukowo-jodłowym, z udziałem jawora i świerka w niższych partiach, i
czystymi drzewostanami bukowymi, z formami karłowatymi przy granicy lasu, w
wyższych partiach. Ponad granicą lasu rosną charakterystyczne dla Bieszczadów
zarośla olchy kosej. Powyżej
W roślinności Parku nie wyróżnia się typowego dla gór układu
piętrowego. Lasy bukowe dochodzą do
Flora
Parku jest bardzo bogata. Znajduje się tu 27 gatunków wschodniokarpackich,
mających w Parku jedyne w Polsce stanowisko (wilczomlecz karpacki
i pszeniec biały to endemity) oraz wiele gatunków mchów, porostów i
grzybów. Flora roślin naczyniowych liczy ponad 800 gatunków.
Ciekawą i bogatą faunę parku reprezentują
duże drapieżne ptaki i ssaki, tworząc wraz z zespołami leśnymi ostatnie w
Europie naturalne biocenozy puszczańskie. Występują tu gatunki wysokogórskie,
górskie, eurosyberyjskie i ciepłolubne. Naliczono ponad 40 gatunków ssaków, w
tym typowe zwierzęta leśne. Do rzadszych gatunków
ssaków należą: żubr (przywrócony tutejszej faunie w latach 60. – na zdjęciu po
lewej), niedźwiedź brunatny, wilk, żbik oraz ryś (symbol Bieszczadzkiego Parku
Narodowego – na zdjęciu po prawej). Można tu spotkać również łosie, sarny,
dziki, borsuki, lisy i wydry. Wśród dużych ssaków najliczniejsza jest populacja
jelenia karpackiego (około 400-500 sztuk). Licznie reprezentowane są ptaki,
naliczono około 130 gatunków. Nie mniej ciekawa jest fauna zwierząt
bezkręgowych oraz bardzo zróżnicowany świat owadów. Występują dość licznie gady
i płazy.
Główne cele ochrony w
Bieszczadzkim Parku Narodowym to: ochrona typowego krajobrazu Karpat Wschodnich
z całym bogactwem osobliwych form, charakterystyczny układ pięter
roślinno-klimatycznych, główne koncentracje rzadkich gatunków oraz zbiorowisk
wschodniokarpackich i wysokogórskich, naturalne biocenozy puszczańskie z fauną
dużych drapieżnych ptaków i ssaków. Ochronę umożliwia m.in. bardzo niska
gęstość zaludnienia na tym terenie (poniżej 1 osoby/km2).
W 1992 r. UNESCO uznało Bieszczadzki Park Narodowy wraz z Parkami Krajobrazowymi Ciśniańsko-Wetlińskim i Dolnego Sanu oraz słowackimi i ukraińskimi chronionymi terenami przyległymi – za Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Część słowacką rezerwatu tworzy Chranena Krajinna Oblast „Vychodne Karpaty”, a część ukraińską Użański Park Narodowy i Nadsański Park Krajobrazowy.
Obszar MRB „Karpaty Wschodnie” podzielony jest na trzy strefy, w których obowiązują różne zasady ochrony. Obszar centralny jest odpowiednikiem obszaru ochrony ścisłej w BdPN posiadającej najwyższe wartości przyrodnicze i priorytety ochronne. W strefie buforowej, prowadzi się ochronę aktywną ekosystemów (obszar ochrony częściowej w BdPN). W parku narodowym priorytetem jest ochrona przyrody, działalność człowieka jest ograniczona. Prowadzi się tu badania naukowe służące poznaniu i ochronie zachodzących procesów przyrodniczych. Ruch turystyczny dopuszczalny jest jedynie po wyznaczonych szlakach. Natomiast w strefie przejściowej (obydwa parki krajobrazowe) dozwolone są określone formy gospodarowania oraz turystyka pobytowa i rekreacja.
Bieszczady stanowią
niezwykle atrakcyjny region dla turystyki pieszej, jeździectwa, kolarstwa
górskiego (w miejscach wyznaczonych), narciarstwa biegowego jak również
fotografii przyrodniczej. Bieszczadzki Park Narodowy jest pierwszym parkiem
narodowym w Polsce, który umożliwia konne zwiedzania w oparciu o sieć tras
turystyki konnej; jednocześnie jako jedyny prowadzi szkolenia przodowników
górskiej turystyki jeździeckiej w oparciu o zachowawczą hodowlę konia
huculskiego w Wołosatem. Do dyspozycji zwiedzających zarząd Parku
oferuje gęstą sieć znakowanych szlaków dla pieszych, schroniska, campingi i
parkingi. Najbliższe stacje kolejowe mieszczą się w Zagórzu i w Ustrzykach
Dolnych. Siedziba dyrekcji BPN znajduje się w Ustrzykach Górnych. W Ustrzykach
Dolnych można zwiedzić Muzeum Przyrodnicze i Ośrodek Dydaktyczny.
BIESZCZADY
Bieszczady – obszar górski w pd.-wsch. krańcu Polski, w
województwie krośnieńskim, na pograniczu z Ukrainą i Słowacją.
W części
położonej na terenie naszego kraju – w odróżnieniu od głównej partii leżącej w
obrębie Ukrainy – określane bywają nazwą Bieszczady Zachodnie i wraz z Pogórzem
Przemyskim stanowią zachodni kraniec Beskidów Wschodnich.
Bieszczady
Zachodnie obejmują obszar o powierzchni około 2.100 km2 , którego naturalne granice wyznaczają: od
zachodu doliny rzek Osławy i Osławicy oddzielające je od Beskidu Niskiego, od
południa główny wododział Karpat (granica państwowa ze Słowacją i częściowo z
Ukrainą) i od wschodu granica państwowa z Ukrainą.
Na
północy Bieszczady sięgają obniżenia, wzdłuż którego przebiega linia kolejowa
Zagórz – Krościenko i bez wyrażanej granicy łączą się z Pogórzem Przemyskim. W
głównym grzbiecie Karpackim granice Bieszczadów Zachodnich wyznaczają: Przełęcz
Łupkowska (
Budowę
geologiczną tego regionu tworzą silnie pofałdowane skały osadowe (tzw. flisz
karpacki) złożone z naprzemianległych warstw łupków i piaskowców.
Krajobraz
Bieszczadów tworzą przeważnie długie łańcuchy górskie, ciągnące się z pn.-zach na
pd.-wsch., poprzedzielane dolinami rzek i potoków, o bardzo zróżnicowanej
rzeźbie i wysokości, od 600-
Poprzez
pasma gór, od granicznego grzbietu ku północy przedzierają się doliny rzek:
Osławy, Osławicy, Hoczewki, Solinki, Wetlinki, Sanu oraz Wołosatego i innych
potoków. Niemal pośrodku tego regionu, w miejscu gdzie dawniej rzeka Solinka
wpadała do Sanu, znajduje się duże jezioro zaporowe zwane Jeziorem Solińskim, a
poniżej niego drugi zbiornik na Sanie zwany Jeziorem Myczkowskim. Bieszczady
znane są jako góry o niezwykle bogatym środowisku przyrodniczym. Charakterystyczną
jego cechą jest zaistniały po ostatniej wojnie proces wtórnego zdziczenia
przyrody, spowodowany zanikiem gospodarki ludzkiej na znacznych obszarach tego
regionu.
Ponad 60% ogólnej powierzchni Bieszczadów
pokrywają lasy, głównie jodłowo-bukowe. Zachowały się tu zespoły leśne tzw.
buczyny karpackiej (Puszcza Bukowa), typowe dla obszarów Karpat Wschodnich,
posiadające w znacznej części niemal pierwotny charakter. Środowisko
bieszczadzkich lasów stanowi 5 podstawowych gatunków drzew (buk, jodła, jawor,
świerk i olcha) oraz ponad 110 gatunków roślin zielnych. Górna granica lasów
sięga zaledwie wysokości 1.100–1.150 m n.p.m., a osobliwością regionu są
zalegające powyżej łąki górskie (subalpejskie) zwane tu połoninami, pokryte
bujną i różnorodną roślinnością. Niezwykle bogata flora Bieszczadów obejmuje
ponad 900 gatunków roślin naczyniowych (kwiatowych), w tym 30 gatunków
endemicznych roślin wschodnio-karpackich i alpejskich oraz 80 gatunków rzadkich
roślin wysokogórskich, ponadto występuje tu 250 gatunków mchów i 300 gatunków
porostów. Fauna Bieszczadów liczy około 250 gatunków, w tym 43 gatunki ssaków
(żubry, niedźwiedzie, rysie, żbiki, wilki i jelenie), 7 gadów (wąż eskulapa),
10 płazów, 150 ptaków (orzeł przedni, bocian czarny, puchacz), 20 gatunków ryb i
całe mnóstwo bezkręgowców.
Najciekawsze
fragmenty bieszczadzkiego krajobrazu i środowiska przyrodniczego objęto
szczególną ochroną. Utworzono tu 14 rezerwatów przyrody oraz narodowy park.
Warunki terenowe i surowa przyroda
,spowodowały, że osadnictwo rozwijało się tu stosunkowo późno – dopiero na
przestrzeni od XIV do XVII w. Do czasów ostatniej wojny Bieszczady zamieszkałe
były przeważnie przez ludność góralską, etnicznie ruską, tzw. Łemków i Bojków.
Były to tereny gospodarczo bardzo słabo rozwinięte, a podstawowe źródło
utrzymania ludności stanowiła hodowla i ubogie rolnictwo. Życie człowieka w tym
regionie było zawsze trudne i uciążliwe, ale szczególnie tragiczne były lata
walk z bandami UPA (1945-1947), w wyniku których przeważająca część istniejących
tu osiedli uległa zniszczeniu.
Współczesne
dzieje Bieszczadów obejmują dwa etapy odbudowy gospodarczej regionu. Pierwszy
podjęty w 1951 r. związany był z tworzeniem sieci państwowych gospodarstw
rolnych, drugi zapoczątkowany uchwałami Rządu PRL z 1955 i 1959 roku związanymi
z wszechstronnym rozwojem społeczno-gospodarczym regionu realizowany jest do
chwili obecnej.
W ciągu minionych lat powstała nowa sieć drogowa, odbudowano
większość zniszczonych osad, wzniesiono nowe placówki kulturalne i oświatowe,
ośrodki zdrowia, zakłady pracy, obiekty sportowe i turystyczno-wypoczynkowe.
Bieszczady, oprócz dużego znaczenia gospodarczego, posiadają doskonałe warunki
do uprawiania różnych form turystyki letniej i zimowej oraz wypoczynku i
lecznictwa uzdrowiskowego.
Zima w
Bieszczadach
Bieszczady posiadają klimat górski o cechach typowych dla całych
Beskidów, z pewnymi różnicami ze względu na sięgające tu wpływy Karpat
Południowych. Region Bieszczadów pozostaje bardziej pod działaniem klimatu
kontynentalnego, a istotny wpływ na jego stosunki klimatyczne mają masy
ciepłego powietrza napływające z rozległych przestrzeni równin węgierskich.
Klimat tutejszy cechuje stosunkowo duża ilość opadów, szczególnie latem: oraz
częste i silne wiatry wiejące od południa ku północy.
Zima w
Bieszczadach trwa od 90 do 120 dni, przeciętnie od początku grudnia do końca
marca. W wyższych partiach gór rozpoczyna się o miesiąc wcześniej i trwa do
końca kwietnia, tj. przez okres 140 do 150 dni. Charakteryzuje się ona dużymi
opadami śniegu, stosunkowo małymi mrozami i częstymi odwilżami. Najzimniejsze
miesiące to styczeń i luty, posiadające średnie temperatury od
Pokrywa śnieżna zalega od 90-120 dni, a powyżej
Najlepsze
warunki śniegowe występują do wysokości 1.000-
Ogólnie
oceniając należy stwierdzić, że warunki śniegowe dla narciarstwa rekreacyjno-
sportowego są tu przez cały okres zimy raczej dobre. Przy uprawianiu turystyki
wysokogórskiej należy bezwzględnie brać pod uwagę specyficzne warunki pogodowe,
posiadać odpowiednie doświadczenie i kondycję fizyczną oraz zachować niezbędną
ostrożność i rozwagę.
Bieszczady zawsze piękne i urocze, w zimie bywają jednak często
groźne. Najlepsze warunki zimowe dla narciarstwa występują w rejonie Ustrzyk
Dolnych i Ustrzyk Górnych oraz Komańczy, Wetliny, Cisnej i Brzegów Górnych.