BIESZCZADZKI PARK NARODOWY

 

Przyrodę Karpat Wschodnich reprezentuje w naszym kraju Bieszczadzki Park Narodowy, utworzony 4 sierpnia 1973 r. w obecnym województwie podkarpackim na powierzchni 5.624 ha. Chronił wtedy jedynie niewielką część cennych przyrodniczo obszarów (głównie kompleks połonin z niewielkim obszarem przyległych lasów). W następnych latach powiększany czterokrotnie (m. in. w 1991 r. do 27.834 ha). W 1989 i 1991 roku objęto ochroną znaczny obszar naturalnych lasów, a także kompleksy półnaturalnej roślinności nieleśnej na terenie dawnych osad. W 1996 roku Park powiększono o rozległe tereny łąkowe położone na terenie dawnych wsi Bukowiec, Beniowa, Caryńskie a w roku 1999 dawnych wsi Dźwiniacz, Tarnawa i Sokoliki. Obecnie Park zajmuje powierzchnię 29.202 ha w najwyżej położonej części Bieszczadów Zachodnich, z głównym szczytem Tarnicą (1.346 m n.p.m.), 22.746 ha zajmują lasy, 18.425 ha pod ścisłą ochroną (63%), otulina 57.150 ha.

Szczególne walory przyrodnicze terenu Bieszczadów przemawiają za tym, aby Park objął swym zasięgiem dolinę Sanu po pasmo Otrytu na północy oraz całą zlewnię Solinki. Osobliwością Bieszczadów są bezleśne grzbiety zwane połoninami, z największą w Parku Połoniną Caryńską.

Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, położonym  w części najbardziej wysuniętej na południowy wschód, przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą, rozciąga się na wysokości od 600 do 1.346 m n.p.m.. Pod względem podziału przyrodniczego Park ten leży w Krainie Karpackiej, w dzielnicy Bieszczadów.

Na wschód i południe sięga do granicy z Ukrainą, a w części zachodniej do granicy słowackiej. Obejmuje leśne przygraniczne tereny źródliskowe potoków górskich (na wsch. Negrylów, Syhłowaty i Halicz – lewe dopływy Sanu, w części środkowej Wołosaty z Wołosatką i dopływami, w części zachodniej Górna Solinka z Beskidnikiem i Wielkim Lutowym), najwyższe szczyty Bieszczadów (Tarnica, Krzemień, Halicz, Bukowe Bardo, Wielka i Mała Rawka, Dział), Połoninę Caryńską i Wetlińską z otaczającymi je lasami oraz grunty pastewne w okolicy Wołosatego, Ustrzyk Górnych, Brzegów Górnych i częściowo Wetliny. Surowy górski klimat oraz wpływ klimatu kontynentalnego spowodowały utworzenie się w tym rejonie nietypowego układu specyficznych zbiorowisk roślinności. W obrębie parku występuje piętro regla dolnego (wysokość 450–1.160 m n.p.m.) z naturalnym lasem bukowo-jodłowym, z udziałem jawora i świerka w niższych partiach, i czystymi drzewostanami bukowymi, z formami karłowatymi przy granicy lasu, w wyższych partiach. Ponad granicą lasu rosną charakterystyczne dla Bieszczadów zarośla olchy kosej. Powyżej 1.160 m n.p.m. piętro halne, bujne łąki wysokogórskie, zwane połoninami. W tej strefie znajdują się również szczytowe partie skaliste, zbudowane z piaskowców fliszowych. Charakterystyczną cechą jest brak regla górnego i piętra kosodrzewiny. Dawne tereny uprawne opanowały zarośla, głównie olszy szarej. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest buk, zajmujący jako gatunek panujący 85% powierzchni leśnej. Występuje on w zmieszaniu z jaworem i jodłą, tworząc zespół buczyny karpackiej. Wzdłuż potoków rośnie olsza szara, zajmująca 1% powierzchni. Pozostałe 14% powierzchni leśnej pokrywają drzewostany pochodzenia sztucznego z udziałem sosny, świerka, modrzewia.

W roślinności Parku nie wyróżnia się typowego dla gór układu piętrowego. Lasy bukowe dochodzą do 1.150 m n.p.m. i graniczą bezpośrednio z połoninami porośniętymi krzewinkami borówki czarnej i brusznicy, licznymi trawami i zaroślami olszy szarej, stanowiącej górną granicę lasu.

Flora Parku jest bardzo bogata. Znajduje się tu 27 gatunków wschodniokarpackich, mających w Parku jedyne w Polsce stanowisko (wilczomlecz karpacki i pszeniec biały to endemity) oraz wiele gatunków mchów, porostów i grzybów. Flora roślin naczyniowych liczy ponad 800 gatunków.

Ciekawą i bogatą faunę parku reprezentują duże drapieżne ptaki i ssaki, tworząc wraz z zespołami leśnymi ostatnie w Europie naturalne biocenozy puszczańskie. Występują tu gatunki wysokogórskie, górskie, eurosyberyjskie i ciepłolubne. Naliczono ponad 40 gatunków ssaków, w tym typowe zwierzęta leśne. Do rzadszych gatunków ssaków należą: żubr (przywrócony tutejszej faunie w latach 60. – na zdjęciu po lewej), niedźwiedź brunatny, wilk, żbik oraz ryś (symbol Bieszczadzkiego Parku Narodowego – na zdjęciu po prawej). Można tu spotkać również łosie, sarny, dziki, borsuki, lisy i wydry. Wśród dużych ssaków najliczniejsza jest populacja jelenia karpackiego (około 400-500 sztuk). Licznie reprezentowane są ptaki, naliczono około 130 gatunków. Nie mniej ciekawa jest fauna zwierząt bezkręgowych oraz bardzo zróżnicowany świat owadów. Występują dość licznie gady i płazy.

Główne cele ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym to: ochrona typowego krajobrazu Karpat Wschodnich z całym bogactwem osobliwych form, charakterystyczny układ pięter roślinno-klimatycznych, główne koncentracje rzadkich gatunków oraz zbiorowisk wschodniokarpackich i wysokogórskich, naturalne biocenozy puszczańskie z fauną dużych drapieżnych ptaków i ssaków. Ochronę umożliwia m.in. bardzo niska gęstość zaludnienia na tym terenie (poniżej 1 osoby/km2).

W 1992 r. UNESCO uznało Bieszczadzki Park Narodowy wraz z Parkami Krajobrazowymi Ciśniańsko-Wetlińskim i Dolnego Sanu oraz słowackimi i ukraińskimi chronionymi terenami przyległymi – za Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Część słowacką rezerwatu tworzy Chranena Krajinna Oblast „Vychodne Karpaty”, a część ukraińską Użański Park Narodowy i Nadsański Park Krajobrazowy.

Obszar MRB „Karpaty Wschodnie” podzielony jest na trzy strefy, w których obowiązują różne zasady ochrony. Obszar centralny jest odpowiednikiem obszaru ochrony ścisłej w BdPN posiadającej najwyższe wartości przyrodnicze i priorytety ochronne. W strefie buforowej, prowadzi się ochronę aktywną ekosystemów (obszar ochrony częściowej w BdPN). W parku narodowym priorytetem jest ochrona przyrody, działalność człowieka jest ograniczona. Prowadzi się tu badania naukowe służące poznaniu i ochronie zachodzących procesów przyrodniczych. Ruch turystyczny dopuszczalny jest jedynie po wyznaczonych szlakach. Natomiast w strefie przejściowej (obydwa parki krajobrazowe) dozwolone są określone formy gospodarowania oraz turystyka pobytowa i rekreacja.

Bieszczady stanowią niezwykle atrakcyjny region dla turystyki pieszej, jeździectwa, kolarstwa górskiego (w miejscach wyznaczonych), narciarstwa biegowego jak również fotografii przyrodniczej. Bieszczadzki Park Narodowy jest pierwszym parkiem narodowym w Polsce, który umożliwia konne zwiedzania w oparciu o sieć tras turystyki konnej; jednocześnie jako jedyny prowadzi szkolenia przodowników górskiej turystyki jeździeckiej w oparciu o zachowawczą hodowlę konia huculskiego w Wołosatem. Do dyspozycji zwiedzających zarząd Parku oferuje gęstą sieć znakowanych szlaków dla pieszych, schroniska, campingi i parkingi. Najbliższe stacje kolejowe mieszczą się w Zagórzu i w Ustrzykach Dolnych. Siedziba dyrekcji BPN znajduje się w Ustrzykach Górnych. W Ustrzykach Dolnych można zwiedzić Muzeum Przyrodnicze i Ośrodek Dydaktyczny.

BIESZCZADY

Bieszczady – obszar górski w pd.-wsch. krańcu Polski, w województwie krośnieńskim, na pograniczu z Ukrainą  i Słowacją.

W części położonej na terenie naszego kraju – w odróżnieniu od głównej partii leżącej w obrębie Ukrainy – określane bywają nazwą Bieszczady Zachodnie i wraz z Pogórzem Przemyskim stanowią zachodni kraniec Beskidów Wschodnich.

Bieszczady Zachodnie obejmują obszar o powierzchni około 2.100 km2 , którego naturalne granice wyznaczają: od zachodu doliny rzek Osławy i Osławicy oddzielające je od Beskidu Niskiego, od południa główny wododział Karpat (granica państwowa ze Słowacją i częściowo z Ukrainą) i od wschodu granica państwowa z Ukrainą.

Na północy Bieszczady sięgają obniżenia, wzdłuż którego przebiega linia kolejowa Zagórz – Krościenko i bez wyrażanej granicy łączą się z Pogórzem Przemyskim. W głównym grzbiecie Karpackim granice Bieszczadów Zachodnich wyznaczają: Przełęcz Łupkowska (640 m) na zachodzie i Przełęcz Użocka (853 m) na wschodzie.

Budowę geologiczną tego regionu tworzą silnie pofałdowane skały osadowe (tzw. flisz karpacki) złożone z naprzemianległych warstw łupków i piaskowców.

Krajobraz Bieszczadów tworzą przeważnie długie łańcuchy górskie, ciągnące się z pn.-zach na pd.-wsch., poprzedzielane dolinami rzek i potoków, o bardzo zróżnicowanej rzeźbie i wysokości, od 600-700 m n.p.m. w części północnej, do ponad 1.300 m n.p.m. w części południowej. Północna część tego regionu posiada krajobraz pogórza i stąd często określa się ją mianem Pogórza lub Przedgórza Bieszczadzkiego (Bieszczady Niskie). Jako ciekawsze jednostki morfologiczne wyróżniamy tu Pogórze Leskie (Gruszka 583 m i Czulnia 576 m), Hoszowskie Góry Rusztowe (pasmo Żukowa – Holica 762 m, Jaworniki 909 m), pasmo Ostre (804 m) i pasmo Otrytu (Trohaniec 939 m). W części południowej (Bieszczady Wysokie) wyróżnia się kilka dużych łańcuchów górskich: pasmo Wysokiego Działu (Chryszczata 997 m i Wołosań 1.071 m), pasmo połonin ciągnące się od Smereka (1.222 m) po Rozsypaniec (1.273 m) z najwyższym szczytem tego regionu – Tarnicą (1.346 m) i pasmo graniczne z Wielką Rawką (1.307 m). Charakterystyczną cechą tej części Bieszczadów są przeważnie odkryte, długie i wąskie grzbiety najeżone występami skalnych grani i usłane kamiennym rumoszem zwanym tu grehotem.

Poprzez pasma gór, od granicznego grzbietu ku północy przedzierają się doliny rzek: Osławy, Osławicy, Hoczewki, Solinki, Wetlinki, Sanu oraz Wołosatego i innych potoków. Niemal pośrodku tego regionu, w miejscu gdzie dawniej rzeka Solinka wpadała do Sanu, znajduje się duże jezioro zaporowe zwane Jeziorem Solińskim, a poniżej niego drugi zbiornik na Sanie zwany Jeziorem Myczkowskim. Bieszczady znane są jako góry o niezwykle bogatym środowisku przyrodniczym. Charakterystyczną jego cechą jest zaistniały po ostatniej wojnie proces wtórnego zdziczenia przyrody, spowodowany zanikiem gospodarki ludzkiej na znacznych obszarach tego regionu.

Ponad 60% ogólnej powierzchni Bieszczadów pokrywają lasy, głównie jodłowo-bukowe. Zachowały się tu zespoły leśne tzw. buczyny karpackiej (Puszcza Bukowa), typowe dla obszarów Karpat Wschodnich, posiadające w znacznej części niemal pierwotny charakter. Środowisko bieszczadzkich lasów stanowi 5 podstawowych gatunków drzew (buk, jodła, jawor, świerk i olcha) oraz ponad 110 gatunków roślin zielnych. Górna granica lasów sięga zaledwie wysokości 1.100–1.150 m n.p.m., a osobliwością regionu są zalegające powyżej łąki górskie (subalpejskie) zwane tu połoninami, pokryte bujną i różnorodną roślinnością. Niezwykle bogata flora Bieszczadów obejmuje ponad 900 gatunków roślin naczyniowych (kwiatowych), w tym 30 gatunków endemicznych roślin wschodnio-karpackich i alpejskich oraz 80 gatunków rzadkich roślin wysokogórskich, ponadto występuje tu 250 gatunków mchów i 300 gatunków porostów. Fauna Bieszczadów liczy około 250 gatunków, w tym 43 gatunki ssaków (żubry, niedźwiedzie, rysie, żbiki, wilki i jelenie), 7 gadów (wąż eskulapa), 10 płazów, 150 ptaków (orzeł przedni, bocian czarny, puchacz), 20 gatunków ryb i całe mnóstwo bezkręgowców.

Najciekawsze fragmenty bieszczadzkiego krajobrazu i środowiska przyrodniczego objęto szczególną ochroną. Utworzono tu 14 rezerwatów przyrody oraz narodowy park.

Warunki terenowe i surowa przyroda ,spowodowały, że osadnictwo rozwijało się tu stosunkowo późno – dopiero na przestrzeni od XIV do XVII w. Do czasów ostatniej wojny Bieszczady zamieszkałe były przeważnie przez ludność góralską, etnicznie ruską, tzw. Łemków i Bojków. Były to tereny gospodarczo bardzo słabo rozwinięte, a podstawowe źródło utrzymania ludności stanowiła hodowla i ubogie rolnictwo. Życie człowieka w tym regionie było zawsze trudne i uciążliwe, ale szczególnie tragiczne były lata walk z bandami UPA (1945-1947), w wyniku których przeważająca część istniejących tu osiedli uległa zniszczeniu.

Współczesne dzieje Bieszczadów obejmują dwa etapy odbudowy gospodarczej regionu. Pierwszy podjęty w 1951 r. związany był z tworzeniem sieci państwowych gospodarstw rolnych, drugi zapoczątkowany uchwałami Rządu PRL z 1955 i 1959 roku związanymi z wszechstronnym rozwojem społeczno-gospodarczym regionu realizowany jest do chwili obecnej.

W ciągu minionych lat powstała nowa sieć drogowa, odbudowano większość zniszczonych osad, wzniesiono nowe placówki kulturalne i oświatowe, ośrodki zdrowia, zakłady pracy, obiekty sportowe i turystyczno-wypoczynkowe. Bieszczady, oprócz dużego znaczenia gospodarczego, posiadają doskonałe warunki do uprawiania różnych form turystyki letniej i zimowej oraz wypoczynku i lecznictwa uzdrowiskowego.

Zima w Bieszczadach

Bieszczady posiadają klimat górski o cechach typowych dla całych Beskidów, z pewnymi różnicami ze względu na sięgające tu wpływy Karpat Południowych. Region Bieszczadów pozostaje bardziej pod działaniem klimatu kontynentalnego, a istotny wpływ na jego stosunki klimatyczne mają masy ciepłego powietrza napływające z rozległych przestrzeni równin węgierskich. Klimat tutejszy cechuje stosunkowo duża ilość opadów, szczególnie latem: oraz częste i silne wiatry wiejące od południa ku północy.

Zima w Bieszczadach trwa od 90 do 120 dni, przeciętnie od początku grudnia do końca marca. W wyższych partiach gór rozpoczyna się o miesiąc wcześniej i trwa do końca kwietnia, tj. przez okres 140 do 150 dni. Charakteryzuje się ona dużymi opadami śniegu, stosunkowo małymi mrozami i częstymi odwilżami. Najzimniejsze miesiące to styczeń i luty, posiadające średnie temperatury od -3,3 C (Lesko) do -5,2 C (Ustrzyki Górne).

Pokrywa śnieżna zalega od 90-120 dni, a powyżej 800 m n.p.m. przekracza 140 dni. Czas zalegania pokrywy śnieżnej o grubości przekraczającej 10 cm, umożliwiającej już uprawianie narciarstwa, wynosi od 60-80 dni, a w wyższych partiach gór przekracza 100 dni. Grubość śniegu sięga od 70 cm na północy do 120-130 cm w części południowej.

Najlepsze warunki śniegowe występują do wysokości 1.000-1.100 m n.p.m. Występuje tu głównie śnieg ziarnisty (firn), średnio wilgotny, zleżały z nakładającymi się warstwami świeżych opadów. W partiach szczytowych gór warunki śniegowe dla narciarstwa są raczej trudne. Występuje tu głównie śnieg zbity (gips zbity), a na odkrytych wierzchowinach często pojawia się szreń i lodoszreń. Na skutek zmiennych temperatur oraz dużych wiatrów tworzy się niekiedy gruba skorupa lodowa i tzw. kalafiory, powstają nawietrzyska, a na drzewach i krzewach narasta gruba okiść utrudniająca przejazd wąskimi ścieżkami szlaków. Niezależnie od często niekorzystnych warunków śniegowych, wysokogórską turystykę narciarską utrudniają trwające niekiedy przez kilka dni silne wiatry, powodujące zamiecie i zawieje śnieżne oraz gęste mgły ograniczające widoczność, które były już przyczyną niejednej ludzkiej tragedii.

Ogólnie oceniając należy stwierdzić, że warunki śniegowe dla narciarstwa rekreacyjno- sportowego są tu przez cały okres zimy raczej dobre. Przy uprawianiu turystyki wysokogórskiej należy bezwzględnie brać pod uwagę specyficzne warunki pogodowe, posiadać odpowiednie doświadczenie i kondycję fizyczną oraz zachować niezbędną ostrożność i rozwagę.

Bieszczady zawsze piękne i urocze, w zimie bywają jednak często groźne. Najlepsze warunki zimowe dla narciarstwa występują w rejonie Ustrzyk Dolnych i Ustrzyk Górnych oraz Komańczy, Wetliny, Cisnej i Brzegów Górnych.