ZAŁĄCZNIK
DO REGULAMINU ODZNAKI TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZEJ
„NSZZ »SOLIDARNOŚĆ« – WARSZAWSKIE ŚLADY”

WYKAZ OBIEKTÓW

I. 1980–1981

Warszawskie bastiony „Solidarności”

  1. Ul. Traktorzystów 10 – Zakłady Mechaniczne „Ursus”.

  2. 21 VIII 1980 r. powstaje Robotniczy Komitet Strajkowy Solidarności ze strajkującymi na Wybrzeżu. Na wiecu Zbigniew Bujak odczytał zgromadzonym robotnikom 21 postulatów ze Stoczni Gdańskiej. Komitet Strajkowy z „Ursusa” działał do podpisania porozumień gdańskich 31 VIII 1980 r. 4 IX 1980 r. przedstawiciele warszawskich zakładów pracy zebrali się w ZM „Ursus” i powołali Międzyzakładowy Komitet Założycielski Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Mazowsze” (MKZ „Mazowsze”). We wrześniu 1980 r. do „Solidarności” należało już 80% pracowników „Ursusa”, a pierwszym przewodniczącym NSZZ „Solidarność” został Zbigniew Janas.

  1. Ul. Jana Kasprowicza 132 – Huta Warszawa.

  2. 28 VIII 1980 r. w Hucie rozpoczął się strajk z inicjatywy grupy pracowników z Walcowni z Sewerynem Jaworskim na czele. Odczytany został „Apel wolnych związków zawodowych”. Strajk w Hucie zakończył się w nocy z 31 VIII na 1 IX 1980 (strajkowało 10 tys. ludzi). 31 VIII 1980 r. za zgodą prymasa Stefana Wyszyńskiego ksiądz Jerzy Popiełuszko odprawił na terenie zakładu mszę świętą dla strajkujących robotników. We wrześniu 1980 r. członkami NSZZ „Solidarność” było 70% pracowników Huty, a pierwszym przewodniczącym „Solidarności” został Andrzej Szymański.

  1. Ul. Jagiellońska 88 – Fabryka Samochodów Osobowych (FSO).

  2. 6 IX 1980 r. struktury „Solidarności” w FSO były organizowane m.in. przez Bogdana Lewandowskiego i Jerzego Dynera. We wrześniu 1980 r. do „Solidarności” należało ponad 84% pracowników FSO, a przewodniczącym Fabrycznego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” został Maciej Madeyski. Wraz z Edwardem Głowackim reprezentował on FSO w strukturach Regionu Mazowsze. Pełnomocnictwo dla obu działaczy zostało cofnięte 23 X 1980 r. Przewodniczącym „Solidarności” został Tadeusz Witczak, a jego zastępcami Andrzej Moroz i Andrzej Puścian.

  1. Ul. Młynarska 2, róg ul. Wolskiej – Zajezdnia Tramwajowa Wola dawnych Miejskich Zakładów Komunikacyjnych (MZK).

  2. W połowie września 1980 r. w Zakładzie Wola odbyło się spotkanie przedstawicieli wszystkich 22 zakładów MZK. Utworzona została Międzyzakładowa Komisja Związkowa NSZZ „Solidarność” – MZK Warszawa. We wrześniu 1980 r. członkami NSZZ „Solidarność” na ponad 6000 pracowników MZK było 60% załogi. We wrześniu 1980 r. przewodniczącym Komitetu Założycielskiego Solidarności w dyrekcji MZK w Warszawie został Zbigniew Knap, który był odpowiedzialny za nawiązanie łączności między strukturami „Solidarności” we wszystkich jednostkach oraz zajezdniach. Od listopada 1980 r. Zbigniew Knap był członkiem MKZ Regionu Mazowsze w MZK.

  1. Ul. Obozowa 43 – Miejskie Zakłady Oczyszczania (MPO).

  2. W poszczególnych zakładach MPO struktury nowych związków powstawały od września 1980 r. Dopiero w grudniu 1980 r. podczas Walnego Zebrania Delegatów została powołana Międzyzakładowa Komisja Związkowa NSZZ „Solidarność”. Przewodniczącym MKZ został Władysław Nicerski, który pełnił tę funkcję do 13 XII 1981 r. Do Związku należało 3500 członków, czyli 75% pracowników MPO.

  1. Ul. Konstruktorska 12A – „Mostostal” Warszawa.

  2. We wrześniu 1980 r. struktury „Solidarności” w WPKS i UP „Mostostal” były organizowane przez Jana Janowskiego, Leszka Krzysztonia, Jerzego Miszczaka i Piotra Walczaka. Związek zrzeszał w tym przedsiębiorstwie 95% załogi liczącej wówczas 2300 pracowników.

  1. Ul. Marcina Kasprzaka 29/31 – Fabryka Wyrobów Precyzyjnych im. gen. Karola Świerczewskiego (FWP).

  2. W końcu września 1980 r. do NSZZ „Solidarność” należało ok. 90% załogi FWP.

  1. Ul. Marcina Kasprzaka 18/20 – Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka (ZRK).

  2. W końcu września 1980 r. do NSZZ „Solidarność” należało ok. 50% pracowników.

  1. Pl. Sokratesa Starynkiewicza 5 – Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (MPWiK).

  2. We wrześniu 1980 r. w MPWiK powstał Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność”, którego pierwszym przewodniczącym został Marek Kołnierzak. Do „Solidarności” przystąpiło ok. 70% pracowników MPWiK.

  1. Ul. Fort Wola 22 – Zakłady Mechaniczne im. Marcelego Nowotki.

  2. We wrześniu 1980 r. do „Solidarności” wstąpiło ok. 85% pracowników. W okresie wrzesień 1980 – grudzień 1981 r. przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Zakładach im. Nowotki był Eugeniusz Garal.

  1. Ul. Grochowska 306/308 – Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL (WSK PZL).

  2. We wrześniu 1980 r. do NSZZ „Solidarność” należało ok. 80% załogi.

  1. Ul. Grochowska 341 – Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych (ZWUT).

  2. Założycielką NSZZ „Solidarność” we wrześniu 1980 r. w ZWUT była Alina Cybula-Borowińska. W 1981 r. Przewodniczącą Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w ZWUT była Hanna Jakóbowska. Na ścianie budynku Osiedla „Sonata” przy ul. Grochowskiej 341 na Kamionku umieszczona jest tablica upamiętniająca fabrykę ZWUT, dawniej „Dzwonkowa”, która istniała w tym miejscu w latach 1918–1993. Była to pierwsza państwowa fabryka II Rzeczypospolitej.

  1. Ul. Karolkowa 32/44 – Zakłady Wytwórcze Lamp Elektronowych im. Róży Luksemburg.

  2. We wrześniu 1980 r. 80% załogi wypisało się ze starego związku zawodowego i wstąpiło do „Solidarności”.

  1. Al. Jerozolimskie 184b – Miejskie Przedsiębiorstwo Taksówkowe (MPT).

  2. We wrześniu 1980 r. członkami NSZZ „Solidarność” było 90% załogi MPT (2100 pracowników MPT). Pierwszym Przewodniczącym „Solidarności” w MPT był Dominik Tyburski.

  1. Pl. Politechniki 1 – Politechnika Warszawska (PW).

  2. 27 IX 1980 r. istniało 59 Komitetów Założycielskich Samorządnego i Niezależnego Związku Zawodowego Politechniki Warszawskiej zrzeszających ok. 4200 członków. W dniach 28–30 IX 1980 r. odbył się Zjazd Założycielski Delegatów NSZZ „Solidarność” w Politechnice Warszawskiej, podczas którego uchwalono przystąpienie nowej struktury związkowej do NSZZ „Solidarność”. Przewodniczącym „Solidarności” na Politechnice Warszawskiej został Andrzej Smirnow.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 – Uniwersytet Warszawski (UW).

    1. 15 X 1980 r. powstał Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” Uniwersytetu Warszawskiego. Do nowej organizacji przystąpiło 75% ogółu pracowników Uniwersytetu Warszawskiego. (W 1980 r. Uniwersytet zatrudniał ok. 6000 osób).

    2. 20 XII 1980 r. wybrano pierwszą Komisję Zakładową „Solidarności” Uniwersytetu Warszawskiego, a jej przewodniczącym został Maciej Geller.

    1. 8 III 1981 r. z inicjatywy NSZZ „Solidarność” i Niezależnego Zrzeszenia Studentów (NZS) odsłonięto na ścianie budynku Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych tablicę „Ulotka” upamiętniającą studentów domagających się wolności słowa w marcu 1968 r. Autorami „Ulotki” byli studenci, pracownicy UW i robotnicy Warszawy.

  1. Ul. Rakowiecka 26/30 – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW).

  2. 12 X 1980 r. w SGGW odbył się Zjazd Założycielski NSZZ „Solidarność”, w którym uczestniczyło 122 delegatów z 20 Kół Założycielskich, reprezentujących 1607 członków założycieli. Wybrano też Tymczasową Komisję Zakładową.

  3. 13 XII 1980 r. do „Solidarności” należało 2275 osób, tj. 85% ogółu pracowników SGGW zrzeszonych w 25 kołach. Przewodniczącym Komisji Zakładowej „Solidarności” został Szczepan Marczyński.

  1. Ul. Nowy Świat 72 – pałac Staszica (Polska Akademia Nauk, PAN) – siedziba sekretariatu „Sieci” struktur poziomych „S”.

  2. 14 IV 1981 w Gdańsku powstała sieć organizacji zakładowych NSZZ „Solidarność”, czyli pozastatutowa struktura pozioma skupiająca organizacje „S” z 18 wiodących zakładów pracy. Region Mazowsze był reprezentowany przez ZM „Ursus”. Funkcję sekretariatu „Sieci” pełnił Sekretariat Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” PAN.

Punkty informacyjno-konsultacyjne

  1. Ul. Bednarska 9 (na parterze domu jest restauracja „Pod Retmanem”).

  2. 2 IX 1980 r. w tym budynku, w mieszkaniu Zofii Banieckiej, Antoni Macierewicz zorganizował punkt konsultacyjny dla nowych związków zawodowych, a od 4 IX 1980 r. oficjalnie punkt informacyjny NSZZ „Mazowsze”.

  1. Ul. Okólnik 11 – neoklasycystyczna kamienica z 1912 r.

  2. We wrześniu 1980 r. w tym domu w mieszkaniu prywatnym został zorganizowany punkt informacyjno-konsultacyjny dla tworzących się nowych związków.

  1. Ul. Hoża 42 – kamienica z 1895 r.

  2. 6 IX 1980 r. w tym domu w mieszkaniu Urszuli Kurmanowskiej rozpoczął działalność MKZ „Mazowsze”. 20 IX 1980 r. Prezydium MKZ „Mazowsze” podjęło decyzję o przekształceniu się w NSZZ „Solidarność”. Pierwszy statut dla Związku „Mazowsze” napisali Jan Olszewski, Wiesław Chrzanowski oraz Andrzej Grabiński.

  1. Ul. Mikołaja Kopernika 34 – Klub Inteligencji Katolickiej (KIK).

  2. Na ścianie domu znajduje się tablica pamiątkowa informująca, że w tym budynku, w siedzibie KIK w okresie IX–X.1980 r. tworzyły się pierwsze struktury Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”.

  3. 9 IX 1980 r. w lokalu KIK założono punkt konsultacyjny dla nowych związków, nie tylko z Warszawy, ale z całej Polski.

  4. Przy ul. Mikołaja Kopernika odbyło się wiele zebrań Komitetu Założycielskiego NSZZ Mazowsza, jako organizator odznaczył się Henryk Wujec. Przed budynkiem znajduje się popiersie Tadeusza Mazowieckiego – pierwszego Premiera III RP.

  1. Ul. Górnośląska 20 – b. siedziba Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej (TWWP).

  2. We wrześniu 1980 r. w siedzibie Towarzystwa założono punkt informacyjny dla nauczycieli. Udzielano tam głównie pomocy prawną dla przedstawicieli szkół, w których chciano zakładać nowe związki zawodowe. Punktem konsultacyjnym kierowała Anna Sucheni-Grabowska.

Różne obiekty

  1. Ul. Tadeusza Czackiego 3/5 – Naczelna Organizacja Techniczna (NOT).

  2. Na początku września 1980 r. środowisko warszawskiej inteligencji świata nauki, techniki i oświaty postanowiło, jako jedyne oprócz robotników, stworzyć własny branżowy związek zawodowy. 10 IX 1980 r. w siedzibie NOT-u na I Walnym Zjeździe Delegatów powstał NSZZ Pracowników Nauki, Techniki i Oświaty (NSZZ PNTiO) zwany popularnie „dziewięcioliterowcem”.

  1. Pl. Teatralny – Teatr Narodowy.

  2. 13 X 1980 r. w siedzibie teatru odbył się II Walny Zjazd Delegatów NSZZ PNTiO. Na Zjeździe podjęto uchwałę o rozwiązaniu Związku i przejściu jego członków do „Solidarności” Regionu Mazowsze. Z chwilą samorozwiązania się NSZZ PNTiO do Regionu Mazowsze „Solidarność” weszło 199 zorganizowanych kół z 18 910 członków.

  1. Ul. Szpitalna 5 – kamienica z 1880 r.

  2. Na ścianie domu znajduje się tablica upamiętniająca pierwszą siedzibę Regionu Mazowsze „Solidarność”. 9 X 1980 r. ukazał się tutaj pierwszy numer „Niezależności” – organu NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze.

  1. Al. Jerozolimskie 27.

  2. Pod tym adresem mieściły się niektóre agendy Regionu Mazowsze „Solidarność” przeniesione z ul. Szpitalnej, tj. Biuro Interwencyjne, Ośrodek Badań Społecznych i Biuro Informacyjne z teleksami.

  3. Od 6 I 1981 r. zaczęła tutaj wychodzić gazeta codzienna „Wiadomości Dnia” – pismo Regionu Mazowsze „Solidarność”.

  1. Al. gen. Karola Świerczewskiego 127 (obecnie al. „Solidarności”).

  2. 10 XI 1980 r. w gmachu sądów warszawskich Sąd Najwyższy zarejestrował statut NSZZ „Solidarność”.

  1. Ul. Traktorzystów (Ursus):

    1. ul. Traktorzystów 14 – DK „ARSUS”.

    2. 26 XI 1980 r. w związku z aresztowaniem Jana Narożniaka i Piotra Sapeły do tego budynku do czasu ich uwolnienia przeniósł się Zarząd Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”.

    1. ul. Traktorzystów 20.

    2. Na lewo od portierni stał budynek (obecnie wyburzony), do którego w marcu 1981 r. przeniesiono siedzibę Regionu Mazowsze „Solidarność” na czas planowanego strajku generalnego po wydarzeniach bydgoskich.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 34 – kościół ss. Wizytek.

  2. Na placyku przed kościołem znajduje się pomnik prymasa Stefana Wyszyńskiego. Kardynał Wyszyński jednoznacznie popierał starania polskich robotników i rolników o utworzenie wielkiego wolnego związku zawodowego. W 1980 r. prymas Stefan Wyszyński skierował w swoim przemówieniu do NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze m.in. następujące słowa: „Solidarność przetrąciła kręgosłup dyktatury monopolistycznej, powiem inaczej – monopolistycznej, błędnej interpretacji socjalizmu”.

  1. Ul. Miodowa 17/19 – pałac Arcybiskupi.

  2. W tym XVIII-wiecznym pałacu 6 II 1981 r. delegacja „Solidarności” Rolników Indywidualnych z Janem Kułajem na czele została przyjęta przez prymasa Stefana Wyszyńskiego, który podkreślił, że prawo rolników do swobodnego zrzeszania się zgodnie z ich wolą i potrzebami jest prawem naturalnym.

  3. 12 V 1981 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Pierwszym przewodniczącym Związku został Jan Kułaj.

  1. Ul. Stefana Batorego 14 (na skraju Pola Mokotowskiego).

  2. Pomnik „Tygodnika Solidarność”, który jest historycznym pomnikiem wolności słowa. Pierwszy numer „Tygodnika Solidarność” ukazał się w Warszawie 3 IV 1981 r. pod redakcją Tadeusza Mazowieckiego.

  1. Ul. Mokotowska 25 – pałacyk Cukrowników z 1877 r.

  2. W tym XIX-wiecznym pałacyku w latach 1980–1981 mieścił się Ośrodek Szkoleniowy „Solidarności”. Ośrodek dysponował także samochodem, który woził prelegentów do zakładów pracy na terenie Warszawy i Mazowsza.

  1. Ul. Zagórna 1 – hotel „Solec”.

  2. W latach 1980–1981 hotel „Solec” był miejscem spotkań i narad działaczy „Solidarności” z różnych stron Polski; był to punkt kontaktowy działaczy związkowych. W 2006 r. ten obiekt został zlikwidowany. Obecnie pod tym adresem znajduje się hotel Ibis Budget Warszawa Centrum.

  1. Pl. Politechniki – Politechnika Warszawska (miejsce obrad WZD).

  2. 27 VI 1981 r. podczas I Walnego Zjazdu Delegatów Regionu Mazowsze „Solidarność” wybrano na przewodniczącego Zarządu Regionu Zbigniewa Bujaka.

  3. 5–6 XII 1981 r. obradowało II Walne Zebranie Delegatów Regionu Mazowsze „Solidarność”. Uchwalono m.in. przeprowadzenie 17 XII 1981 r. wiecu protestacyjnego w centrum Warszawy.

  1. Rondo Romana Dmowskiego (skrzyżowanie ul. Marszałkowskiej i al. Jerozolimskich).

  2. 3–5 VIII 1981 r. przeprowadzono blokadę ronda. Zorganizowany przez NSZZ „Solidarność” manifestacyjny przejazd kolumny samochodów MZK, MPO i innych pojazdów przez Śródmieście Warszawy został zablokowany przez MO na rondzie przy hotelu „Forum” i przerodził się w 3-dniową demonstrację. Kolumna samochodów zjechała z ronda dopiero 5 VIII 1981 r., po 2-godzinnym strajku powszechnym całego Regionu „Solidarność”.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 3 – bazylika Świętego Krzyża.

  2. 21 IX 1980 r. odprawiono tu pierwszą mszę świętą transmitowaną odtąd, co niedziela przez Polskie Radio. Było to ważne wydarzenie dla świadomości społecznej Polaków.

  1. Ul. Juliusza Słowackiego 52/54 – Szkoła Główna Służby Pożarniczej (SGSP).

  2. Przy wejściu do gmachu uczelni są zawieszone dwie tablice pamiątkowe: tablica upamiętniająca strajk okupacyjny studentów ówczesnej Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarnictwa (WOSP) w okresie 25 XI – 2 XII 1981 r., tablica pamiątkowa poświęcona ks. Jerzemu Popiełuszce.

  1. Ul. Mokotowska 16/18.

  2. W ścianę budynku wmurowana jest tablica upamiętniająca historyczną siedzibę Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”. Region zajmował tę siedzibę od kwietnia 1981 r. do 13 XII 1981 r.

  3. 13 XII 1981 r. o godz. 0.05 ok. 300 funkcjonariuszy ZOMO wybiło toporami drzwi frontowe i wdarło się do pomieszczeń biurowych Związku.

  1. Strajki okupacyjne przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego:

  2. W ZM „Ursus” 14 XII 1981 r. zastrajkowało ok. 1000 pracowników, w ciągu dnia liczba ich zmalała o połowę. W nocy z 14/15 XII 1981 r. oddziały ZOMO spacyfikowały zakład i strajk upadł.

  3. W Hucie „Warszawa” strajkowało ok. 500 osób. Po wkroczeniu do huty sił ZOMO w nocy z 14/15 XII 1981 r. strajk upadł.

  4. W FSO strajk ok. 2000 pracowników został spacyfikowany przez ZOMO dzień później, tj. z 15/16 XII 1981 r.

  5. W fabryce ZWUT 14 XII 1981 r. ok. 500 osób przystąpiło do strajku okupacyjnego, który siły ZOMO spacyfikowały następnego dnia, tj. 15 XII 1981 r. ZOMO spacyfikowało również protest pracowników Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (ul. Rakowiecka 26/30) i protest w siedzibie PAN w pałacu Staszica (ul. Nowy Świat 72).

  6. W grudniu 1981 r. w Warszawie zmilitaryzowano 24 zakłady pracy, nad którymi nadzór przejęli komisarze wojskowi.

  1. Ul. Wilcza 43 – dawna siedziba komisariatu Milicji Obywatelskiej (MO).

  2. Ten komisariat Milicji Obywatelskiej był miejscem, gdzie zwożono internowanych działaczy „Solidarności” w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r.

  1. Ul. Piwna 9/11 – kościół św. Marcina.

  2. W ścianę kościoła wmurowana jest tablica upamiętniająca Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Komitet był społeczno-kościelną instytucją charytatywną, powołaną pod patronatem prymasa Józefa Glempa. 17 XII 1981 r. w reakcji na internowanie działaczy politycznych po wprowadzeniu stanu wojennego. Komitetem kierował bp. Władysław Miziołek.

II. 1982–1988

  1. Ul. kard. Stanisława Hozjusza 2 (Żoliborz) – kościół św. Stanisława Kostki.

  2. 17 I 1982 r. ks. Jerzy Popiełuszko odprawił pierwszą w stanie wojennym mszę św. w intencji Ojczyzny. Od następnego miesiąca odprawiał msze św. za ojczyznę regularnie w każdą ostatnią niedzielę miesiąca. (Pierwszą mszę za ojczyznę zainicjował 26 X 1980 r. proboszcz żoliborskiej parafii ks. Teofil Bogucki). Kościół św. Stanisława Kostki był miejscem spotkań działaczy podziemnej Solidarności.

  3. Na terenie kościoła znajduje się grób, pomnik, dzwon „Jerzy” oraz Muzeum im. ks. Jerzego Popiełuszki.

  1. Ul. gen. Kazimierza Sosnkowskiego 34 (Ursus) – kościół św. Józefa Oblubieńca NMP.

  2. W latach 80. w tym kościele były odprawiane msze święte za ojczyznę. W okresie 1983–1985 współorganizatorką mszy za ojczyznę była Maria Dłużewska – działaczka Solidarności Walczącej i redaktorka Radia „Solidarność”.

  1. Ul. Fosa 1 (Ursynów) – kościół św. Katarzyny.

  2. W środku kościoła po lewej stronie znajduje się tablica upamiętniająca kapelanów „Solidarności”, na której są nazwiska 35 kapłanów, którzy pełnili w latach 1980–1989 posługę duszpasterską dla „Solidarności”. Są wśród nich m.in. dwaj księża – męczennicy: Jerzy Popiełuszko i Stanisław Suchowolec, a także biskupi – seniorzy: abp Ignacy Tokarczuk, Edward Frankowski, Edward Materski.

Podziemne struktury NSZZ Solidarność”

  1. Tajne struktury ogólnokrajowe i regionalne:

    1. ul. Forteczna 1 (Żoliborz).

    2. 22 IV 1982 r. w willi aktorki Lucyny Winnickiej utworzona została Tymczasowa Komisja Koordynacyjna „Solidarność”. TKK tworzyli: Zbigniew Bujak (Region Mazowsze), Władysław Frasyniuk (Region Dolny Śląsk), Bogdan Lis (Region Gdańsk) Władysław Hardek (Region Małopolska).

    3. TKK był podziemnym organem koordynującym działalność regionalnych struktur zdelegalizowanej „Solidarności” w stanie wojennym (w tym RKW Mazowsze). TKK działała w niezmienionym składzie przez 5 i pół roku do 25 X 1987 r., kiedy to w Gdańsku powołano jednolite 9-osobowe kierownictwo związku pod nazwą Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ „Solidarność” (KKW). Na czele KKW „Solidarność” stanął Lech Wałęsa.

    1. Regionalny Komitet Wykonawczy „Solidarności” Regionu Mazowsze (RKW).

    2. RKW powstał w Warszawie 8 V 1982 r., a w jego skład weszli: Zbigniew Bujak, Zbigniew Janas, Wiktor Kulerski i Zbigniew Romaszewski. Biuro RKW prowadziła Ewa Kulik. Komitet działał w ramach TKK, a podziemnym organem RKW był „Tygodnik Mazowsze”.

    1. Struktury podziemne w Regionie Mazowsze.

    2. Były znacznie bardziej rozbudowane niż w innych regionach. Jedynie Mazowsze dysponowało tak specyficznymi strukturami, jak Grupy Oporu „Solidarni” i „Armenia”.

    3. Grupy Oporu „Solidarni” zajmowały się akcjami ulotkowymi, malowaniem napisów na murach, przygotowywaniem manifestacji itp. Szefem struktury był Teodor Klincewicz. „Armenia” organizowała produkcję urządzeń radiowych, a od 1983 r. kierowała też zapleczem organizacyjnym Radia „Solidarność”. Szefem struktury był Wojciech Stawiszyński.

  1. Tajne porozumienia zakładów niezależne od RKW „Solidarność”:

    1. ul. Wolfganga Amadeusza Mozarta 3 (Służew nad Dolinką).

    2. 24 IV 1982 r. w tym budynku w lokalu konspiracyjnym powstał Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności” (MRK). MRK „Solidarność” skupiał 63 zakłady pracy m.in. Zakłady im. Nowotki, PZO, ZM Ursus, Hutę Warszawa i FSO, a jego struktura oparta była na systemie piątkowym. Pierwsza piątka stanowiła najwyższe gremium konsultacyjne. Wchodzili do niej m.in.:

      • z ZM Ursus – Roman Bielański,

      • z Państwowych Zakładów Optycznych – Bogusław Gołębiewski.

    3. MRK „Solidarność” wydawał podziemne pismo „CDN – Głos Wolnego Robotnika”.

    1. Pyry – Osiedle w południowej części dzielnicy Ursynów.

    2. W styczniu 1982 r. w Pyrach odbyło się zebranie założycielskie Międzyzakładowego Komitetu Koordynacyjnego „Solidarność” (MKK). MKK tworzyły dwie grupy: Pierwsza grupa składała się przede wszystkim z wolskich zakładów pracy, np. ZR Kasprzaka, Róży Luksemburg oraz Zakłady Waryńskiego.

    3. Druga grupa scalała zakłady pracy po drugiej stronie Wisły, głównie położone na linii kolejowej do Otwocka, takie jak m.in. ZWAR, Centrum Zdrowia Dziecka i Szpital Kolejowy w Międzylesiu. Pierwszym szefem MKK był Marek Hołuszko. Organem prasowym MKK był tygodnik „Wola”.

Miejsca represji

  1. Ul. Ciupagi 1 (Białołęka).

  2. Na murze Aresztu Śledczego Warszawa-Białołęka znajduje się tablica upamiętniająca internowanych w stanie wojennym. W więzieniu w Białołęce przetrzymywano 679 osób.

  1. Ul. gen. Józefa Chłopickiego 71a (Grochów).

  2. Na murze Aresztu Śledczego znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona kobietom internowanym i osadzonym w Areszcie Śledczym Warszawa-Olszynka Grochowska. Utworzony w więzieniu Ośrodek odosobnienia miał charakter przejściowy, skąd osadzone kobiety przewożono do innych ośrodków odosobnienia np. do Gołdapi.

  1. Ul. Rakowiecka 37 – Areszt Śledczy Warszawa-Mokotów.

  2. W środku na terenie Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL (na murze budynku b. szpitala więziennego) znajduje się tablica upamiętniająca Annę Walentynowicz – działaczkę Wolnych Związków Zawodowych i współtwórczynię NSZZ „Solidarność”, która była więziona w tym budynku w 1982 r.

  3. W latach 80. w więzieniu mokotowskim więzieni byli m.in. następujący działacze „Solidarności”: Kornel Morawiecki, Andrzej Gwiazda, Andrzej Kołodziej, Zofia i Zbigniew Romaszewscy, Jacek Pawłowicz.

  4. 30 IX 2020 r. na terenie Muzeum odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Kornelowi Morawieckiemu – przywódcy Solidarności Walczącej oraz innych działaczy SW w dawnym areszcie przy ul. Rakowieckiej.

  1. Ul. Kłobucka 5 – Areszt Śledczy Warszawa-Służewiec.

  2. W okresie stanu wojennego byli tutaj wiezieni działacze Regionu Mazowsze „Solidarność”, w tym m.in. Zenon Barejko – działacz Grup Oporu Solidarni i Tadeusz Matuszyk – pracownik WZR „Rawar”.

  1. Ul. Nowolipie 2 – pałac Mostowskich (obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji).

  2. W latach 1982–1989 było to miejsce przesłuchań zatrzymywanych przez MO i SB działaczy podziemnej „Solidarności”.

Formy oporu społecznego

  1. Stare Miasto (pl. Zamkowy, ul. Świętojańska, ul. Piwna, Rynek).

  2. W okresie stanu wojennego były to miejsca największych demonstracji ulicznych w Warszawie organizowanych przez NSZZ „Solidarność”. Odbyły się one w dniach: 1 V 1982, 3 V 1982, 31 VIII 1982, 11 XI 1982 r. oraz 1 V 1983 i 3 V 1983 r. W wyniku pobicia przez ZOMO trzech uczestników demonstracji 3 maja 1982 r. zmarło (Joanna Lenartowicz, Mieczysław Radomski i Adam Szulecki).

  1. Kwietne krzyże.

  2. Jedna z form manifestacji sprzeciwu wobec stanu wojennego. Polegała ona na układaniu w miejscach publicznych krzyży z kwiatów, upamiętniających ofiary reżimu komunistycznego. Pierwszy kwietny krzyż ułożono 15 IV 1982 r. na pl. Zwycięstwa (obecnie pl. marsz. Józefa Piłsudskiego) w miejscu, z którego 2 VI 1979 r. przemawiał papież Jan Paweł II. Krzyże kwiatowe układano także w innych miejscach, m.in. przed kościołem Św. Krzyża (ul. Krakowskie Przedmieście 3), kolumną Zygmunta III Wazy na pl. Zamkowym oraz przed kościołem Nawiedzenia NMP na Nowym Mieście (ul. Przyrynek 2). Najchętniej jednak krzyże układano przed kościołem św. Anny (ul. Krakowskie Przedmieście 68) oraz kościołem ss. Wizytek (ul. Krakowskie Przedmieście 34). W latach 80. tradycją młodych par w Warszawie było składanie po ślubie wiązanek ślubnych przy kwietnych krzyżach oraz na grobie ks. Jerzego Popiełuszki przy kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu.

  1. Ul. Grójecka 19/25, róg ul. Juliana Ursyna Niemcewicza.

  2. Na północnej ścianie 12-piętrowego wieżowca (właściwie na przybudówce domu) znajduje się tablica pamiątkowa, informująca, że z dachu tego budynku 12 IV 1982 r. nadano pierwszą audycję podziemnego radia „Solidarność”. Pomysłodawcami Radia „Solidarność” byli Zbigniew i Zofia Romaszewscy.

  1. Ul. Floriańska 3 – bazylika katedralna św. Michała Archanioła i św. Floriana.

  2. Przed bramą wejściową do katedry znajduje się tablica pamiątkowa o treści: „Solidarność Walcząca – polska antykomunistyczna organizacja podziemna założona 12 czerwca 1982 r. przez Kornela Morawieckiego”.

  1. Ul. Kazimierza Promyka 3 (Żoliborz – osiedle Kępa Potocka).

  2. Na południowej ścianie budynku znajdują się dwa znaki „Solidarności Walczącej”, tj. charakterystyczne kotwice utworzone z liter „S” i „W” oraz tablica informacyjna. Symbole te oraz inne hasła wolnościowe malowano na murach domów na znak protestu przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego 13 XII 1981 r. Te dwa symbole „Solidarności Walczącej” zabezpieczone są specjalnymi przezroczystymi płytami. W 2019 r. blok, na którym znajduje się to opozycyjne graffiti z lat 80. XX w. został wpisany do rejestru zabytków.

  1. Ul. gen. Antoniego Józefa Madalińskiego 3/5 (Stary Mokotów).

  2. Na murze budynku znajduje się rysunek krasnala namalowany na czarnej plamie pokrywającej znak „Solidarności Walczącej”. Graffiti to zabezpieczone jest specjalną białą płytą. Władze wojskowe po 13 XII 1981 r. zamalowywały na czarno zwalczające go hasła, napisy i rysunki malowane na murach domów przez obywateli. Rysunek krasnoludka namalował lider Pomarańczowej Alternatywy (tzn. antykomunistycznego ruchu happeningowego) Waldemar „Major” Fydrych.

  1. Ul. Ludwika Waryńskiego 10 – DS „Mikrus” im. Teodora Klincewicza „Teosia”.

  2. Patron tego akademika był studentem Politechniki Warszawskiej. Teodor Klincewicz był m.in. organizatorem i przywódcą grup Oporu „Solidarni” oraz redaktorem naczelnym podziemnego „Kuriera Mazowsza”. Na wiosnę 1982 r. stworzył grupy Oporu „Solidarni” i kierował nimi do obrad Okrągłego Stołu w 1989 r. Najważniejszą częścią działalności tych grup były m.in. akcje ulotkowe i nadawanie krótkich audycji przez ukryte w miejscach publicznych nadajniki.

Akcje Grup Oporu „Solidarni” RKW

  1. Akcje ulotkowe.

  2. Ulotki wzywające do oporu społecznego rozrzucano od wiosny 1982 r. Do ich przeprowadzenia wykorzystywano wyrzutniki, które były instalowane w miejscach publicznych na dachach domów. Średnio w jednej większej akcji rzucano ok. 40–80 tys. ulotek. Akcję rozsypywania ulotek przeprowadzono m.in.: przed budynkiem przy ul. Juliana Marchlewskiego 32 (obecnie Jana Pawła II) w pobliżu Hali Mirowskiej, pod kinem „Polonia” (ul. Marszałkowska 56), przed Spółdzielczym Domem Handlowym „Sezam” (ul. Marszałkowska 126/134). Przykładowo w okresie walki z podwyżkami cen, tj. od lutego do lipca 1985 r., Grupy Oporu „Solidarni” rozsypały łącznie ponad pół miliona ulotek.

  1. Ul. Powązkowska 43/45 – Cmentarz Wojskowy.

  2. 1 VIII 1982 r., tj. w rocznicę wybuchu powstania warszawskiego przy pomniku Gloria Victis koło tzw. Dolinki Katyńskiej wyemitowano pierwszą audycję (tzw. „gadałę”) z przemówieniem Zbigniewa Bujaka.

  1. Ul. Podwale.

  2. 27 IX 1982 r. na murach obronnych Starego Miasta umieszczono tablicę ku czci ofiar demonstracji z 3 maja 1982 r. w Warszawie.

  1. Ul. Litewska 3 – Teatr Syrena.

  2. 29 X 1982 r. grupa oporu przeprowadziła spektakularną akcję „zasmradzania” Teatru „Syrena”. Była ona skierowana przeciwko aktorom tego teatru popierającym ówczesne władze – wbrew ogłoszonemu bojkotowi ze strony całego środowiska aktorskiego. W trakcie przerwy w przedstawieniu rozrzucono po całej sali tzw. „śmierdziele”, czyli ampułki zawierające płyn wydzielający bardzo nieprzyjemny i intensywny zapach. Z tego powodu Teatr „Syrena” był zamknięty przez kilka tygodni.

  1. Ul. Ludwika Narbutta 44 (na tyłach kina „Stolica” – obecnie „Iluzjon”).

  2. 1 I 1983 r. z dachu tego domu w noc sylwestrową nadano audycję Radia „Solidarność” ze specjalnego urządzenia nagłaśniającego nazywanego „gadałą” dla więźniów aresztu śledczego przy ul. Rakowieckiej – działaczy „Solidarności”. Akcja miała na celu dodanie otuchy i nadziei więzionym po tamtej stronie muru członkom NSZZ „Solidarność”. Nadano pozdrowienia dla Zbigniewa Bujaka.

  1. Ul. Marszałkowska 53, róg ul. Koszykowej („Hortex”).

  2. 24 VI 1986 r., tj. przed X Zjazdem PZPR (przedostatnim) z dachu budynku „Hortexu” wywieszono ogromny transparent z napisem „Widmo komunizmu krąży nad światem. Solidarność z Afganistanem”. Była to bardzo udana akcja propagandowa o treści antykomunistycznej.

  1. Ul. Puławska 23/25 (obok ówczesnego kina „Moskwa”).

  2. 11 XI 1986 r. z dachu tego 8-piętrowego budynku została nadana patriotyczna audycja Radia „Solidarność” nawiązująca do rocznicy odzyskania niepodległości.

  1. Ul. Królowej Aldony 11 (Saska Kępa).

  2. W tym domu miała swoją siedzibę Sekcja Legalizacyjna Grup Oporu Solidarni, która odpowiadała za przygotowanie fałszywych dokumentów dla ukrywających się członków opozycji. Sekcją kierował Jerzy Gumowski ps. „Guma”.

Akcje grup specjalnych MRKS (Adama Borowskiego)

  1. Ul. Chmielna 33 – kino „Atlantic”.

  2. 14 IV 1982 r. grupa MRKS rozlała na sali kinowej cuchnący płyn. Podobną akcję przeprowadzono tego samego dnia w kinie „Skarpa” przy ul. Mikołaja Kopernika 5/7/9 (w 2008 r. budynek kina został wyburzony).

  1. Pl. Zwycięstwa (obecnie pl. marsz. Józefa Piłsudskiego).

  2. 31 V 1982 r. grupa MRKS wmurowała na pl. Zwycięstwa płytę marmurową ku czci górników zastrzelonych 16 XII 1981 r. w Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” w Katowicach.

  1. Ul. Stefana Banacha 1a – Centralny Szpital Kliniczny (CSK).

  2. 7 VI 1982 r. MRKS przeprowadził akcję uwolnienia postrzelonego w maju przez ZOMO drukarza NOW Jana Narożniaka. Przebywając w CSK był on pilnowany przez SB. W wyniku akcji MRKS Jan Narożniak został wywieziony ze szpitala.

  1. Ul. Juliusza Słowackiego 19a – Teatr Komedia.

  2. 4 VII 1982 r. grupa MRKS rozlała cuchnącą substancję w Teatrze Komedia, którego dyrektorem była Olga Lipińska, postrzegana ówcześnie przez część środowiska aktorskiego, jako osoba współpracująca z władzami stanu wojennego. W efekcie tej akcji teatr zamknięto na wiele tygodni.

  1. Pl. Komuny Paryskiej (obecnie pl. Thomasa Woodrowa Wilsona).

  2. 31 VIII 1985 r. grupa działaczy MRKS przy współudziale grupy technicznej RKW przeprowadziła akcję nagłośnienia pl. Komuny Paryskiej i nadała rocznicową audycję podziemnego Radia „Solidarność”.

Grupy Wykonawcze Solidarności Walczącej (GW SW)

GW SW była to podziemna komórka Oddziału Warszawskiego Solidarności Walczącej, która powstała na początku 1986 r. w podwarszawskich Łomiankach. Inicjatorem jej powołania był Jacek Guzowski. Podstawowymi działaniami Grup Wykonawczych Solidarności Walczącej było: prowadzenie akcji ulotkowych i wywieszanie transparentów, malowanie na murach haseł niepodległościowych, ochrona uczestników demonstracji i wieców. Przykładowe akcje Grup Wykonawczych Solidarności Walczącej na terenie Warszawy:

  1. Akcje uliczne (tzw. flesze).

  2. Bardzo często członkowie Grup Wykonawczych Solidarności Walczącej organizowali tzw. „flesze”, czyli 15–20 minutowe, niezapowiedziane manifestacje uliczne w centrum Warszawy, w trakcie których wywieszano transparenty oraz rozrzucano ulotki skandując antykomunistyczne hasła.

  1. Al. Ujazdowskie (vis-à-vis ambasady Węgier, ul. Fryderyka Chopina 2).

  2. Tablica upamiętniająca gest solidarności Polaków z Węgrami w 1986 r. m.in. z napisem „Węgry 1956 – pamiętamy „S”. Na tablicy umieszczony jest również napis: „W tym miejscu 23 X 1986 r. w 30. rocznicę powstania węgierskiego w 1956 r. działacze Solidarności Walczącej rozwiesili transparent, przywołując tamtejsze wydarzenia znad Dunaju”.

  1. Al. Ujazdowskie 29/31 – ambasada Stanów Zjednoczonych.

  2. 8 VI 1987 r. w czasie III pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski Solidarność Walcząca przywitała Ojca Świętego ogromnym transparentem Solidarności Walczącej przymocowanym do ogrodzenia ambasady USA. Ponadto tego dnia Solidarność Walcząca rozrzuciła ulotki pod kościołem św. Anny na Krakowskim Przedmieściu.

Kultura podziemna

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 68 – kościół św. Anny.

  2. W nocy z 24/25 XII 1981 r. odbyła się tutaj Pastorałka wojenna z udziałem Andrzeja Szczepkowskiego, ówczesnego prezesa ZASP-u. Od tej pory aktorzy na stałe zagościli w warszawskich kościołach. Teatr podziemny funkcjonował w dwóch formach: jako teatr kościelny oraz teatr domowy (który zainaugurował swoją działalność 1 XI 1982 r. w mieszkaniu aktorki Ewy Dałkowskiej).

  1. Ul. Kanonia 1 – Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.

  2. Muzeum było głównym ośrodkiem sztuki niezależnej. Powstała tam regularna scena. Koordynacją wydarzeń artystycznych zajmowała się wybitna aktorka Hanna Skarżanka.

  1. Teatr kościelny.

  2. Warszawa była najprężniejszym ośrodkiem „teatru w kościele”. Najczęściej na występy artystyczne swej przestrzeni udzielały kościoły: NMP przy ul. Przyrynek 2, św. Stanisława Kostki przy ul. kard. Stanisława Hozjusza 2, św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu 3, kościół przy ul. Żytniej 1 oraz kościół Świętej Trójcy na Solcu. Na przykład w kościele Miłosierdzia Bożego przy ul. Żytniej w kwietniu 1985 r. odbyła się premiera dramatu Ernesta Brylla „Wieczernik”, w reżyserii Andrzeja Wajdy.

  1. Al. Ujazdowskie 45 – Związek Artystów Scen Polskich (ZASP).

  2. Po 13 XII 1981 r. w Związku Artystów Scen Polskich działała nieformalna Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność”. Jej współorganizatorem i nieformalnym przewodniczącym „Solidarności” w latach 1982–1983 i 1986–1987 był Kazimierz Kaczor. W okresie stanu wojennego trwał bojkot polskich mediów, Radia i Telewizji przez środowiska aktorskie.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 87/89 – Dom Literatury.

  2. Obiekt zajmuje dwie zabytkowe kamienice Prażmowskich i Johna, które są siedzibą stowarzyszeń twórczych i instytucji kulturalnych, m.in. Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

  3. W latach 80. Dom Literatury był symbolem niezależności świata intelektualnego. Na początku stanu wojennego w Warszawie utworzony został Komitet Kultury Niezależnej (KKN), który działał w latach 1982–1989 jako kontynuacja Komisji Kultury, funkcjonującej w latach 1980–1981 przy Regionie Mazowsze NSZZ „Solidarność”. Przewodniczącym Komitetu był Janusz Ściskalski, a sekretarzem Teresa Bogucka. Dzięki powstaniu KKN po 13 XII 1981 r. mogła rozwijać się podziemna niezależna od władz państwowych kultura i sztuka.

Pisma podziemne „Solidarności”

  1. Ul. Oskara Langego 2 (Mokotów-Ksawerów).

  2. 17 XII 1981 r. w tym domu w mieszkaniu Piotra Piętaka ukazał się pierwszy numer podziemnego pisma „Wiadomości”. Pismo stanowiło podziemną kontynuację „Wiadomości Dnia” – dziennika Regionu Mazowsze „Solidarność”, wychodziło ono do 1 IV 1990 r.

  1. Ul. Sandomierska 21 (Stary Mokotów).

  2. 7 I 1982 r. w tym domu w mieszkaniu Włodzimierza Cichomskiego powstał pierwszy numer „Tygodnika Wojennego”. Pismo wychodziło do 24 III 1985.

  1. Popowo Parcele k/Warszawy.

  2. W willi aktora Mariusza Dmochowskiego znajdowała się tajna drukarnia, w której w styczniu 1982 r. wydrukowano pierwsze podziemne numery „Kosa” (20 I 1982 r.) oraz „Woli” (21 I 1982 r.). Oba pisma były drukowane przez Adama Karwowskiego z Wydawnictwa „Krąg”. „KOS” był pismem Komitetu Oporu Społecznego Solidarność, natomiast „Wolę” wydawał MKK „Solidarność”.

  1. Ul. Trocinowa, róg ul. Narcyzowej 49 (Falenica).

  2. 11 II 1982 r. w tym domu w tajnej drukarni „NOW-ej” powstał pierwszy numer „Tygodnika Mazowsze”, pisma Regionu Mazowsze „Solidarność”. Tygodnik ten był wydawany do 12 IV 1989 r. „Tygodnik Mazowsze” był najważniejszym i najpopularniejszym pismem informacyjnym podziemnej „Solidarności” lat 80.

  1. Ul. Wilcza 25 (Śródmieście).

  2. 24 V 1982 r. w tym domu w lokalu konspiracyjnym powstał tygodnik pod nazwą „CDN – Głos Wolnego Robotnika”, który był pismem MRKS. Pierwszy numer pisma ukazał się miesiąc po zawiązaniu MRKS i wkrótce stał się jednym z popularniejszych tytułów prasy podziemnej w Warszawie. „CDN-GWR” był wydawany do 28 XI 1990 r.

  1. Ul. Białostocka … (Praga Północ).

  2. 8 XI 1984 r. na Pradze powstał pierwszy numer „Przeglądu Wiadomości Agencyjnych (PWA). Był to tygodnik, który był nazywany podziemnym „Newsweekiem”. Pismo powstało po rozwiązaniu w 1984 r. „Tygodnika Wojennego” wchodząc na jego miejsce. Ostatni numer PWA ukazał się 23 III 1990 r. (Nie udało się ustalić numeru domu na ul. Białostockiej, ponieważ założyciel pisma PWA Andrzej Fedorowicz zmarł w 2008 r.).

  1. Ul. Dantego Alighieri 7 (Bielany-Wawrzyszew).

  2. W tym domu, w mieszkaniu Janusza Ramotowskiego (członka Grup Oporu Solidarni) w I kwartale 1985 r. podjęto decyzję o wydawaniu przez NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze nowego podziemnego pisma. 15 IV 1985 r. ukazał się pierwszy numer podziemnego „Kuriera Mazowsza”. Założycielem i redaktorem naczelnym był Teodor Klincewicz „Teoś”. Pismo wychodziło w podziemiu do 1989 r. Od nr 72/1989 „Kurier Mazowsza” jest wydawany legalnie. Aktualnie redakcja mieści się przy ul. Wolskiej 47 w obecnej siedzibie Regionu Mazowsze „Solidarność”.

Tajne wydawnictwa w okresie 1982 – 1989 („Nowa”, „Krąg”, „CDN” i „Rytm”)

  1. „NOWA” – Niezależna Oficyna Wydawnicza.

  2. Pierwsze polskie wydawnictwo publikujące w kraju poza cenzurą. Powstało w 1977 r.

    1. w latach 1982–1989 największa tajna drukarnia „NOWEJ” mieściła się w Falenicy przy ul. Trocinowej, róg ul. Narcyzowej 49; drukowała m.in. „Tygodnik Mazowsze”. Od 1989 r. Wydawnictwo Nowa działa legalnie.

    2. ul. Miodowa 10 – pałac Młodziejowskich (aktualna siedziba Oficyny Wydawniczej „Nowa”).

  1. „KRĄG”.

  2. Wydawnictwo podziemne istniejące w latach 1981–1990 w Warszawie. „Krąg” drukował m.in. „Wolę” i „KOS”. Tajne drukarnie „Kręgu” znajdowały się m.in. w Popowie k/Warszawy w domku letniskowym Mariusza Dmochowskiego, przy al. Niepodległości 190 w Zakładach Techniki Obliczeniowej – ZETO (obecnie siedziba Centrali KRUS).

  1. „CDN”.

  2. Podziemna oficyna wydawnicza działająca w latach 1982–1989 w Warszawie. CDN drukował m.in. „Tygodnik Mazowsze” oraz „CDN – Głos Wolnego Robotnika”. Tajne drukarnie CDN znajdowały się w podmiejskich domach m.in. w Kobyłce, Komorowie, Pyrach, Sulejówku, Wołominie. Przy ul. Bartyckiej 18 w Centrum Badań Kosmicznych drukowano pismo „CDN – GWR”.

  1. „RYTM”.

  2. Był podziemnym wydawnictwem utworzonym w 1983 r. z inicjatywy Teodora Klincewicza – Szefa Grup Oporu „Solidarni” i Bolesława Jabłońskiego. Przy ul. Jana Miklaszewskiego 9 (Ursynów) mieścił się główny lokal konspiracyjny „RYTM-u” – warszawskiej grupy „Płytkiego” (Marka Zatonia). W 1989 r. „Rytm” ujawnił swoją działalność i funkcjonuje do dziś. Obecnie siedziba oficyny „Rytm” mieści się przy ul. Wolskiej 84/86.

  1. Ul. Mysia 5 (budynek dawnej cenzury).

  2. Obok dawnej siedziby cenzury znajduje się Skwer Wolnego Słowa, na którym usytuowany jest Memoriał – Pomnik Wolnego Słowa upamiętniający podziemny ruch wydawniczy w PRL-u. Należy podkreślić, że znaczący udział miały w nim pisma informacyjne podziemnej „Solidarności” z lat 1981–1989.

Spotkania przygotowawcze do „Okrągłego Stołu”

  1. Ul. Karolkowa 49 – kościół św. Klemensa Hofbauera.

  2. W latach 1982–1988 kościół był miejscem spotkań RKW i struktur podziemnych „Solidarności”, w którym gromadziło się środowisko Duszpasterstwa Ludzi Pracy i samorządów pracowniczych.

  1. Ul. Żytnia 1 – kościół Miłosierdzia Bożego.

  2. 18 XII 1988 r. w podziemiach kościoła powstał Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Tworzyła go grupa 135 osób: intelektualistów i działaczy „Solidarności” zaproszonych przez Lecha Wałęsę. Komitet stanowił zaplecze „Solidarności” podczas obrad Okrągłego Stołu.

  1. Ul. Józefa Mehoffera 84, róg ul. Modlińskiej (Białołęka).

  2. W październiku 1988 r. w tym miejscu w ówczesnych Zakładach Wytwórczych Mebli Artystycznych „Henryków” wykonany został okrągły stół dla uczestników planowanych obrad władz PRL z „Solidarnością”.

  3. Obecnie Zakład „Henryków” już nie funkcjonuje, a na jego miejscu znajduje się hipermarket.

III. 1989 r.

  1. Ul. Deotymy 41 – kościół św. Józefa Oblubieńca NMP i św. Jana od Krzyża.

  2. 19 II 1989 r. w dolnej części kościoła zebrali się przedstawiciele działających w podziemiu struktur „Solidarności” w Regionie i powołali Tymczasowy Zarząd Regionu Mazowsze (ponad 130-osobowy).

  3. W marcu 1990 r. w kościele wmurowano tablicę pamiątkową „Deo Gratias” – w podzięce Bogu za zwycięstwo „Solidarności”. Tablicę ufundowała Rada Parafialna oraz środowiska internowanych i więźniów politycznych.

  1. Ul. Karowa 18 – budynek Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.

  2. Na ścianie domu znajduje się tablica pamiątkowa informująca, że w tym budynku w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego pracowało biuro opozycji demokratycznej. Stąd 6 lutego 1989 r. przywódcy „Solidarności” z Lechem Wałęsą udali się na obrady Okrągłego Stołu.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 48/50 – pałac Namiestnikowski.

  2. 6 II 1989 r. w Sali Kolumnowej pałacu rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu między przedstawicielami władz PRL i opozycji solidarnościowej oraz strony kościelnej. Negocjacje prowadzone były do 5 IV 1989. Ich efektem była m.in. legalizacja „Solidarności”.

  3. W obradach wszystkich zespołów, podzespołów i grup roboczych brało udział 717 osób (uczestników, ekspertów i obserwatorów). Najtrudniejsze decyzje uzgadniano w podwarszawskiej Magdalence.

  4. Obrady Okrągłego Stołu były początkiem transformacji ustrojowej w Polsce.

  1. W wyniku uzgodnień Okrągłego Stołu 17 IV 1989 r. nastąpiła ponowna rejestracja NSZZ „Solidarność” przez Sąd Wojewódzki w Warszawie (zob. poz. 28).

  2. Al. Niepodległości 77/85 – budynek Polskiego Radia (PR).

  3. 28 IV 1989 r. Polskie Radio nadało pierwszą audycję „Solidarności”.

  1. Ul. Jana Pawła Woronicza 17 – budynek Telewizji Polskiej (TVP).

  2. 9 V 1989 r. w Telewizji Polskiej nadano pierwszy program Studia Solidarność.

  1. Ul. Iwicka 19 (Mokotów-Sielce) – pierwsza siedziba „Gazety Wyborczej”.

  2. 8 V 1989 r. ukazał się pierwszy numer „Gazety Wyborczej” – ogólnopolskiego dziennika opozycyjnego. Redaktorem naczelnym pisma został Adam Michnik.

  1. Reaktywowanie „Tygodnika Solidarność”.

  2. 2 VI 1989 r. ukazał się pierwszy numer reaktywowanego „Tygodnika Solidarność” pod redakcją Tadeusza Mazowieckiego.

  3. Siedzibami redakcji „Tysola” były kolejno następujące adresy: ul. Tadeusza Czackiego 3/5 – NOT, ul. Kościelna 12, ul. Franciszkańska 6, ul. Oboźna 7, ul. Grójecka 186, ul. Prosta 30 (aktualnie).

  1. Ul. Aleksandra Fredry 6 (na tyłach Ogrodu Saskiego).

  2. Na ścianie XIX-wiecznej kamienicy Wawelberga znajduje się tablica upamiętniająca wybory z 4 VI 1989 r. W tym budynku w okresie od kwietnia 1989 r. mieściła się „Kwatera Główna” Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”.

  1. Pl. Konstytucji 6 (MDM).

  2. Na ścianie budynku znajduje się tablica upamiętniająca miejsce, tj. kawiarnię „Niespodzianka”, w której przed wyborami 4 VI 1989 r. mieścił się warszawski Komitet Obywatelski „Solidarność”.

  1. Al. 4 Czerwca 1989 r. (ul. Nowolazurowa) – ulica na Bemowie, we Włochach i Ursusie.

  2. Nazwa ulicy upamiętnia pierwsze częściowo wolne wybory w Polsce po II wojnie światowej przeprowadzone 4 i 18 VI 1989 r. w wyniku i na zasadach uzgodnionych w trakcie rozmów Okrągłego Stołu.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 – Uniwersytet Warszawski (UW).

  2. 23 VI 1989 r. w Audytorium Maximum UW ukonstytuował się Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP) złożony z posłów i senatorów Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Na przewodniczącego klubu wybrano prof. Bronisława Geremka.

  1. Ul. Świętojańska 8 – bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela.

  2. 2 VII 1989 r. prymas Polski kardynał Józef Glemp odprawił w archikatedrze uroczystą mszę świętą w intencji Ojczyzny. Uczestniczyli w niej m.in. posłowie i senatorowie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego (OKP).

  1. Ul. Wiejska 4/6/8 – budynek Sejmu RP.

  2. 24 VIII 1989 r. Sejm PRL X kadencji (tzw. Sejm Kontraktowy) powołał Tadeusza Mazowieckiego na urząd Prezesa Rady Ministrów.

  1. Ul. Krakowskie Przedmieście 64 – Dom Polonii im. prof. Andrzeja Stelmachowskiego (tablica pamiątkowa).

  2. Prof. Stelmachowski był m.in. doradcą „Solidarności” oraz pierwszym marszałkiem Senatu III RP (1989–1991).

IV. Siedziby „Solidarności” po 1989 r.

  1. Ul. Prosta 30 (Wola).

  2. Aktualna siedziba Biura Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w Warszawie (Centrala znajduje się w Gdańsku przy ul. Wały Piastowskie 24) oraz redakcji „Tygodnika Solidarność”.

  3. 17 IV 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał po 7 latach i 4 miesiącach ponownie do rejestru związków zawodowych NSZZ „Solidarność” z siedzibą w Gdańsku.

  1. Siedziby Regionu Mazowsze „Solidarność”.

  2. Ul. Chmielna 120 – od maja do listopada 1989 r. tymczasowa siedziba Regionu.

  3. Al. Ujazdowskie 41 – pałacyk Bernsteina z XIX w. Nowa siedziba Regionu od grudnia 1989 do października 2000 r.

  4. Ul. Foksal 11 – zabytkowa kamienica z przełomu XIX i XX w. Kolejna siedziba Regionu Mazowsze „Solidarność” od listopada 2000 do marca 2004 r.

  5. Ul. Wolska 47 – od kwietnia 2004 r. aktualna siedziba Regionu. Pod tym adresem mieści się także redakcja „Kuriera Mazowsza” – biuletynu informacyjnego NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze.

  1. Ul. Marszałkowska 84/92, róg ul. Nowogrodzkiej.

  2. W tym budynku ma swoją siedzibą Rada Krajowa NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”.

  3. 20 IV 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie ponownie zarejestrował NSZZ RI „Solidarność”.

  1. Ul. Mokotowska 24 – zabytkowa kamienica z 1913 r.

  2. W tym domu ma swoją siedzibę Komisja Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku zawodowego „Solidarność – 80. NSZZ „Solidarność” – 80 jest związkiem zawodowym założonym w 1989 r. przez działaczy Solidarności nieakceptującymi porozumienia Okrągłego Stołu i kwestionującymi działania Lecha Wałęsy.

V. Inne obiekty

  1. Al. „Solidarności” – jest jedną z głównych arterii w Warszawie, w przybliżeniu jest tożsama z Trasą W-Z.

  2. Nazwa ulicy upamiętnia „Solidarność”, jako wielopłaszczyznowy ruch społeczny na rzecz demokratyzacji i głębokich reform ustrojowych PRL. Ruch ten przyjął instytucjonalną formę związku zawodowego, jako Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

  1. Al. Ujazdowskie, róg ul. Jana Matejki (vis-à-vis ambasady Stanów Zjednoczonych).

  2. Pomnik Ronalda Reagana – upamiętniający 40. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Ronald Reagan był prezydentem Stanów Zjednoczonych w latach 1981–1989. Wspierał moralnie i finansowo zdelegalizowaną w Polsce „Solidarność”.

  1. Ul. ks. Jerzego Popiełuszki – położona na Żoliborzu, ciągnie się od pl. Grunwaldzkiego do ul. Juliusza Słowackiego (do 1993 r. ul. Stołeczna).

  2. Ks. Jerzy Popiełuszko był duchownym rzymsko-katolickim, obrońcą praw człowieka w PRL, zamordowanym przez funkcjonariuszy SB w 1984 r. W 2014 r. dekretem Papieża Franciszka ks. Jerzy Popiełuszko został ustanowiony patronem NSZZ „Solidarność”.

  1. Ul. Zygmunta Krasińskiego, róg ul. ks. Jerzego Popiełuszki.

  2. Obelisk z popiersiem ks. Jerzego Popiełuszki (1947–1984). Na pomniku widnieje napis: „Oddał życie za wiarę i niepodległość Polski. Zło dobrem zwyciężył”.

  1. Ul. Ogrodowa 3a – Katolickie Liceum im. ks. Jerzego Popiełuszki.

  2. Ksiądz Jerzy Popiełuszko był kapelanem warszawskiej „Solidarności”. Od lutego 1982 r. w kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu organizował Msze za Ojczyznę.

  1. Ul. Wolska 76 – kościół św. Wojciecha.

  2. W bocznej kaplicy (po lewej stronie) znajduje się tablica upamiętniająca organizację „Solidarności” w Zakładach Radiowych im. Marcina Kasprzaka.

  1. Ul. Lewicka 13/15 (Stary Mokotów).

  2. Na ścianie tego budynku znajduje się tablica pamiątkowa informująca, że w tym domu mieszkał Tadeusz Mazowiecki premier pierwszego rządu niepodległej Polski w latach 1989–1991.

  1. Park im. Tadeusza Mazowieckiego.

  2. Położony jest na Skarpie Warszawskiej niedaleko Sejmu na terenie dawnego Szpitala Ujazdowskiego (w pobliżu ambasady Niemiec). Od strony Powiśla wzdłuż jego terenu prowadzą ulice: Górnośląska, Myśliwiecka i Trasa Łazienkowska.

  1. Al. Ujazdowskie 1/3 – Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (KPRM).

  2. 4 VI 2019 r. przed gmachem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów premier Mateusz Morawiecki odsłonił kamień węgielny pod budowę pomnika premiera Jana Olszewskiego.

  1. Ul. Juliana Fałata 6 (Stary Mokotów).

  2. W tym domu mieszkał Jan Olszewski, prawnik, działacz opozycji demokratycznej i obrońca w procesach politycznych w okresie PRL. Mec. Olszewski był doradcą NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze oraz współautorem pierwszego statutu Związku.

  1. Pl. Jacka Kuronia (Stary Żoliborz).

  2. Taką nazwę nosi skrzyżowanie ulic: Gdańskiej, Potockiej, Słowackiego oraz ks. Popiełuszki.

  3. Na placu na ścianie budynku (między ul. Gdańską i ul. Potocką) znajduje się tablica upamiętniająca Jacka Kuronia m.in. współzałożyciela KOR, doradcę „Solidarności” oraz uczestnika Okrągłego Stołu.

  1. Ul. Adama Mickiewicza 27, róg ul. gen. Ludwika Mierosławskiego.

  2. Na fasadzie domu znajduje się tablica pamiątkowa o treści: „Tu mieszkał Jacek Kuroń (1934–2004)”. Tablica umieszczona jest przy oknie jego mieszkania na parterze.

  3. Naprzeciwko, po drugiej stronie ul. Adama Mickiewicza, w parku im. Stefana Żeromskiego ustawiony jest kamień pamiątkowy. Na głazie narzutowym wyryto imię i nazwisko oraz datę urodzenia i śmierci Jacka Kuronia.

  1. Ul. Solec 79a (Powiśle).

  2. Na ścianie budynku umieszczona jest tablica upamiętniająca prof. Wiesława Chrzanowskiego, który mieszkał w tym domu w latach 1966–2012.

  3. Profesor Wiesław Chrzanowski był działaczem opozycji demokratycznej, doradcą NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze i współautorem pierwszego Statutu Związku.

  1. Ul. Klonowa 16 – XV Liceum Ogólnokształcące im. Narcyzy Żmichowskiej.

  2. Na ścianie budynku znajduje się tablica upamiętniająca Jacka Kaczmarskiego, który w murach tej szkoły uczył się w latach 1971–1975.

  3. Nieopodal – przy pl. Unii Lubelskiej – znajduje się skwer im. Jacka Kaczmarskiego. Jacek Kaczmarski był bardem „Solidarności”. Jego wizytówkę stanowi piosenka Mury, której pierwsze słowa brzmią: „Wyrwij murom zęby krat…”.

  1. Ul. Dąbrowiecka 30 (Saska Kępa) – dawniej siedziba ambasady RFN.

  2. Od września do listopada 1989 r. przez ambasadę Niemiec Zachodnich przewinęło się ponad 6 tys. uciekinierów z NRD, aby wyjechać stąd do RFN. Różne organizacje społeczne, w tym „Solidarność” umożliwiały zaopatrywanie obywateli NRD w to, co niezbędne do czasu ich wyjazdu do RFN.

  1. Ul. Józefa Mehoffera 2 (Białołęka-Tarchomin) – siedziba Seminarium Duchownego Diecezji Warszawsko-Praskiej.

  2. Było to miejsce, w którym ambasada RFN we współpracy z Komitetem Obywatelskim „Solidarność” i PCK umieszczała w 1989 r. stale napływających uciekinierów z NRD. Oprócz tego w okolicach Warszawy było kilkanaście miejsc (w większości ośrodków wypoczynkowych), gdzie byli kwaterowani uchodźcy z Niemiec Wschodnich.

  1. Ul. Rakowiecka 26/30 – pawilon I Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW).

  2. Tablica upamiętniająca rocznicę powstania „Solidarności” w SGGW oraz strajki przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 r.

  1. Ul. Rakowiecka 2 – Muzeum Geologiczne (wejście od ul. Wiśniowej – budynek C).

  2. Obok sali nr 100 (na I piętrze) znajduje się tablica upamiętniająca powołanie 9 IX 1980 r. 293-osobowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” przy Instytucie Geologicznym. Tablicę pamiątkową odsłonięto we wrześniu 2010 r., a na uroczystości był obecny przedstawiciel Regionu Mazowsze „Solidarność” – Ewa Badowska-Wojciechowska.

  3. Na uwagę zasługuje fakt, że 14 XII 1981 r. w budynku A (w obecnej sali im. Edwarda Rühlego) miał miejsce jednodniowy strajk pracowników Instytutu Geologicznego. Był to sławny strajk stanu wojennego, gdyż komunikat o nim podawało Radio Wolna Europa.

  1. Ul. Nowogrodzka 56 (w pobliżu hotelu Marriott).

  2. Siedziba Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego („Radio Cafe”) oraz Klub im. Aliny Perth-Grabowskiej (była wieloletnią dziennikarką Rozgłośni RWE).

  3. Od początku powstania „Solidarności” w 1980 r. oraz przez całą dekadę lat 80. (a zwłaszcza w okresie stanu wojennego) Rozgłośnia Polska RWE poświęcała dużo miejsca działalności „Solidarności”.

  1. Ul. Czerniakowska 178a (Powiśle, na skraju parku marsz Edwarda Rydza-Śmigłego).

  2. W tym domu po powrocie z długoletniej emigracji mieszkał w latach 2002–2005 Jan Nowak-Jeziorański. Przed budynkiem znajduje się tablica upamiętniająca go, jako m.in. kuriera Państwa Podziemnego i twórcę Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, który całe życie służył w sprawie niepodległości Polski. Obok tablicy pamiątkowej znajduje się też pomnik-ławeczka Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

  1. Ul. Hoża 11/15 – Liceum Ogólnokształcące im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

  2. Patron szkoły był m.in. wieloletnim dyrektorem Rozgłośni Polskiej RWE, która istniała w latach 1952–1994. W okresie PRL Radio Wolna Europa było najczęściej słuchanym (i systematycznie zagłuszanym) radiem zagranicznym.

  1. Ul. Mokotowska 33/35 – siedziba tymczasowa Muzeum Historii Polski.

  2. Obecnie trwa budowa nowego gmachu Muzeum na terenie Cytadeli. Zadaniem Muzeum Historii Polski jest zaprezentowanie najważniejszych wydarzeń polskiej historii ze szczególnym uwzględnieniem polskich tradycji wolnościowych, m.in. historii „Solidarności”.

  1. Ul. Marszałkowska 21/25 – Instytut Pamięci Narodowej – Przystanek Historia.

  2. Pod tym adresem ma swoją siedzibę Centrum Edukacyjne IPN – Przystanek Historia. Celem tej placówki jest prowadzenie działalności edukacyjnej (dla uczniów i nauczycieli), wystawienniczej oraz wydawniczej – w zakresie najnowszej historii Polski. IPN wydał m.in. Encyklopedię „Solidarności” (3 tomy) oraz publikację „Solidarność” 1980–1989 (7 tomów).

  1. Ul. Karowa 20 – Dom Spotkań z Historią (DSH).

  2. W tym budynku od 2006 r. funkcjonuje Dom Spotkań z Historią, instytucja zajmująca się historią Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, w tym m.in. historią „Solidarności”. DSH upowszechnia historię poprzez organizację wystaw, pokazów firmowych, dyskusje, warsztaty edukacyjne itp.

  1. Ul. Ludwika Narbutta 29 (Mokotów) – Ośrodek „KARTA”.

  2. W tym domu ma siedzibę Ośrodek KARTA, który jest niezależną organizacją pozarządową stawiającą sobie za cel dokumentowanie najnowszej historii Polski, w tym „Solidarności”, oraz upowszechnianie wiedzy o niej. Ośrodek prowadzi działalność wydawniczą, wystawienniczą oraz edukacyjną.

  1. Ul. Marszałkowska 7, róg ul. Emila Zoli – siedziba Stowarzyszenia Wolnego Słowa.

  2. Stowarzyszenie Wolnego Słowa jest organizacją grupującą dziennikarzy, drukarzy, kolporterów i podziemnych wydawców zaangażowanych w działalność niezależną w latach 1976–1989. Istotną rolę odgrywała tu działalność prasowa i wydawnicza podziemnej „Solidarności”.

  1. Ul. Karpacka 4B (Wawer) – siedziba Stowarzyszenia „13 grudnia”.

  2. Celem działalności Stowarzyszenia „13 grudnia” jest m.in.: propagowanie i rozwijanie idei wolnego i solidarnego społeczeństwa, wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu i przekazywanie mu historii działaczy niepodległościowych.

  1. Al. Niepodległości 131 (Mokotów) – siedziba Stowarzyszenia Solidarność Walcząca Mazowsze.

  2. Celem działalności Stowarzyszenia jest m.in.: dbanie o pamięć niepodległościową, propagowanie osiągnięć Solidarności Walczącej, różnego rodzaju pomoc dla działaczy opozycyjnych z lat 80. z Regionu Mazowsze.

VI. Cmentarze

  1. Ul. Powązkowska 43/45 – cmentarz Wojskowy – Aleja Zasłużonych:

    • grób Zbigniewa Romaszewskiego (1940–2014) – twórcy Radia „Solidarność”,

    • grób Bronisława Geremka (1932–2008) – doradcy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”,

    • grób Jacka Kuronia (1934–2004) – doradcy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”,

    • grób Jana Olszewskiego (1930–2019) – premiera RP, doradcy Regionu Mazowsze „Solidarność”,

    • grób Kornela Morawieckiego (1941–2019) – przewodniczącego „Solidarności Walczącej”,

    • grób Henryka Wujca (1940–2020) – działacza Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” i władz Regionu Mazowsze „Solidarność”.

  1. Laski k/Warszawy – cmentarz leśny (na terenie Zakładu dla Niewidomych).

  2. Grób Tadeusza Mazowieckiego (1927–2013), ostatniego premiera PRL i pierwszego premiera III Rzeczypospolitej.

  1. Ul. Powązkowska 1 (Wola) – cmentarz Stare Powązki:

    • grób Wiesława Chrzanowskiego (1923–2012) – doradcy Regionu Mazowsze „Solidarność” (kwatera 229-3-23),

    • grób Macieja Jankowskiego (1946–2019) – szefa mazowieckiej „Solidarności” w latach 1991–1998 (kwatera d-7-7),

    • grób Teodora Klincewicza (1955–1991) – szefa Grup Oporu „Solidarni” (kwatera 107-4-24),

    • grób Jana Nowaka-Jeziorańskiego (1914–2005) – twórcy Rozgłośni Polskiej RWE (kwatera 7-4-30),

    • grób Andrzeja Fedorowicza (1954–2008) – twórcy II Programu Radia „Solidarność” oraz założyciela i wydawcy podziemnego pisma PWA (kwatera 347-5-6),

    • grób Andrzeja Stelmachowskiego (1925–2009) – m.in. doradcy „Solidarności” oraz pierwszego marszałka Senatu III RP (kwatera 18-5-14).

  1. Ul. św. Wincentego 83 (Targówek) – cmentarz Bródnowski.

  2. Grób Andrzeja Szymańskiego (1939–2019) – przewodniczącego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Hucie Warszawa, uczestnika strajku w 1980 r. i wieloletniego działacza „Solidarności” Huty Warszawa (kwatera 67G-1-27).

  1. Ul. Wólczyńska 64 (Bielany) – cmentarz Wawrzyszewski

    • grób Marka Jasiewicza (1935–2018) przewodniczącego Podziemnej „Solidarności” w Hucie Warszawa od 1982 do 1989 (kwatera 7C-11-22),

    • grób Jacka Gąsiorowskiego (1956–2009) przewodniczącego Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność” w latach 1998–2003 (kwatera 4D-12-20).

  1. Ul. Korkowa 152 (Wawer) – cmentarz w Marysinie Wawerskim.

  2. Grób Tadeusza Witczaka (1927–2014) – pierwszego przewodniczącego organizacji związkowej NSZZ „Solidarność” w Fabryce Samochodów Osobowych na Żeraniu (kwatera 4E-2-8).

  1. Ul. Żytnia 42 (Wola) – cmentarz ewangelicko-reformowany.

  2. Grób Andrzeja Gomulińskiego (1936–2008) – działacz podziemnych struktur NSZZ „Solidarność” z Politechniki Warszawskiej. W latach 1983–1989 kierował redakcją i studiem podziemnego Radia Solidarność (kwatera W-2-18).

  1. Ul. Wolska 180/182 (Wola) – cmentarz Wolski.

  2. Grób Jerzego Narbutta (1925–2011) twórcy hymnu NSZZ „Solidarność” – „Solidarni, nasz jest ten dzień” (kwatera 9-3-21).

Pobierz załącznik do Regulaminu Odznaki MS Word lub PDF