ZAŁĄCZNIK NR 1
DO REGULAMINU OK PTTK
„ŚLADAMI GEN. JÓZEFA SOWIŃSKIEGO”

KANON KRAJOZNAWCZY

Józef Longin Sowiński herbu Krakowczyk (ur. 15 marca 1777 r. w Warszawie, zm. 6 września 1831 r. tamże) – dowódca wojskowy, oficer armii pruskiej (1799-1811), armii Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1811-31), generał brygady Wojsk Polskich (1831), wychowanek Korpusu Kadetów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (Szkoły Rycerskiej), dyrektor Arsenału Budowniczego w Królestwie Polskim, komendant Szkoły Wojskowej Aplikacyjnej, dowódca artylerii garnizonu warszawskiego, dyrektor wydziału artylerii Komisji Rządowej Wojny, wielki patriota, uczestnik powstań narodowych – insurekcji kościuszkowskiej (1794) i powstania listopadowego (1830-31), dowódca obrony Woli podczas szturmu Warszawy w 1831 r., legendarny obrońca reduty nr 56 na Woli, który zyskał miano polskiego Leonidasa – symbolu bohaterstwa i mężnego poświęcenia, nawet w sytuacji bez wyjścia, uosobienie honoru i obowiązku żołnierskiego, wielokrotnie uwieczniany w sztuce, m.in. w malarstwie i literaturze, Kawaler Orderu Wojennego Virtuti Militari III klasy (1812) i Orderu Świętego Stanisława II klasy (1829), odznaczony pruskim orderem wojskowym Pour le Mérite (1807) i rosyjskim Orderem Świętej Anny II klasy z brylantami (1822) oraz francuską Legią Honorową (1812), patron Oddziału Wolskiego PTTK i Legii Inwalidów Wojennych Wojsk Polskich w II Rzeczypospolitej.

I. Trasa obowiązkowa

Szlak ścieżki edukacyjnej „Powstanie Listopadowe na Woli” rozpoczyna się na ulicy Redutowej przy ul. Pustola, prowadzi zabytkowymi wałami okalającymi cmentarz i kościół św. Wawrzyńca aż do symbolicznego grobu gen. Józefa Sowińskiego. Następnie szlak prowadzi poprzez teren kościoła św. Wawrzyńca oraz mogiły powstańców 1831 r. znajdujące się na terenie przykościelnym, ulicą Wolską do parku Sowińskiego pod pomnik generała. Dalej trasa wiedzie ulicą Wolską do ul. Ordona oraz ul. Gniewkowską, do ul. Mszczonowskiej, gdzie znajduje się głaz upamiętniający redutę nr 54, tzw. Redutę Ordona.

II. Miejscowości zagraniczne

  1. Borodino koło Możajska nad rzeką Moskwą, Imperium Rosyjskie (ob. obw. moskiewski, Federacja Rosyjska) – udział ppłk. Józefa Sowińskiego, dowódcy artylerii 16. Dywizji gen. Józefa Zajączka w składzie V Korpusu (Polskiego) Wielkiej Armii dowodzonym przez ks. Józefa Poniatowskiego, w bitwie pod Borodino w dniach 5-7.09.1812 r., podczas wyprawy cesarza Napoleona Bonaparte przeciw Imperium Rosyjskiemu na Moskwę, gdzie został ranny w nogę, którą mu amputowano i odtąd poruszał się o kuli; za kampanię moskiewską został odznaczony Orderem Virtut Militari – najwyższym polskim odznaczeniem wojennym oraz francuską Legią Honorową.

  2. Grodno nad Niemnem, stolica guberni grodzieńskiej, Imperium Rosyjskie (ob. obw. grodzieński, Białoruś) – pobyt ppłk. Józefa Sowińskiego w drodze na Moskwę w lipcu 1812 r., wizyta w kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny i klasztorze ss. brygidek z l. 1634-42.

  3. Kalgen (ros. Czajkowskoje) koło Królewca, Imperium Rosyjskie (ob. Kaliningrad, obw. kaliningradzki, Federacja Rosyjska) – udział por. Józefa Sowińskiego w walkach pod Kalgen w dniu 14.06.1807 r., gdzie został ranny i wzięty do niewoli przez Francuzów.

  4. Moskwa, Imperium Rosyjskie (ob. stolica Federacji Rosyjskiej) – pobyt ppłk. Józefa Sowińskiego po zajęciu miasta w 1812 r.; z powodu przedłużającej się rekonwalescencji nie został ewakuowany w czasie odwrotu Wielkiej Armii i ostatecznie trafił do niewoli, w której był dalej leczony.

  5. Petersburg (ros. Sankt-Pietierburg) w delcie Newy nad Zatoką Fińska, stolica Imperium Rosyjskiego (ob. stolica Północno-Zachodniego Okręgu Federalnego i obw. leningradzkiego Federacji Rosyjskiej) – po przewiezieniu z Moskwy do Tweru, następnie do Tambowa i ostatecznie do Petersburga ppłk Józef Sowiński w l. 1812-13 przebywał w stolicy Imperium Rosyjskiego; w 1813 r. po nawiązaniu porozumienia między Rosją a Prusami i za wstawiennictwem ks. Alberta Pruskiego zwolniony z niewoli wyjechał do Rygi.

  6. Ryga nad Dźwiną, stolica guberni inflanckiej, Imperium Rosyjskie (ob. stolica Łotwy) – po zwolnieniu z niewoli ppłk Józef Sowiński wyjechał z Petersburga do Rygi, gdzie 20.10.1813 r. otrzymał paszport zezwalający na wyjazd z Rosji, a następnie poprzez Mitawę, Kiejdany, Kowno, Grodno i Białystok wrócił do Polski.

  7. Smoleńsk nad Dnieprem, stolica guberni smoleńskiej Imperium Rosyjskie (ob. obw. smoleński, Federacja Rosyjska) – udział ppłk. Józefa Sowińskiego w bitwie pod Smoleńskiem w dniach 16-18.08.1812 r. podczas kampanii rosyjskiej cesarza Napoleona Bonaparte.

  8. Tambow nad Cną, stolica guberni tambowskiej, Imperium Rosyjskie (ob. obw. tambowski, Federacja Rosyjska) – pobyt ppłk. Józefa Sowińskiego w 1813 r. po opuszczeniu Tweru, a przed wyjazdem do Petersburga.

  9. Twer nad Wołgą, Imperium Rosyjskie (w l. 1931-90 Kalinin, ob. obw. twerski, Federacja Rosyjska) – pobyt ppłk. Józefa Sowińskiego w 1813 r. po leczeniu w Moskwie, a przed wyjazdem do Tambowa.

  10. Wackern (ros. Elanowka), obw. kaliningradzki, Federacja Rosyjska – udział por. Józefa Sowińskiego w walkach pod Wackern w dniu 8.02.1807 r.; za walki pod Wackern został wyróżniony Pour la Mèrite (fr. Za Zasługę) – najwyższym pruskim orderem wojskowym.

III. Miejscowości i obiekty w Polsce

A. Warszawa

  1. III Liceum Ogólnokształcące im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie, ul. Rogalińska 2 – popiersie gen. Józefa Sowińskiego.

  2. Akademia Dobrej Edukacji im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie, ul. Górczewska 13 – zespół szkół: liceum ogólnokształcące i szkoła podstawowa z oddziałami przedszkolnymi prowadzony przez Stowarzyszenie „Dobra Edukacja” z siedzibą w Warszawie.

  3. Arsenał Królewski z l. 1638-43 (ob. Państwowe Muzeum Archeologiczne), ul. Długa 52 – dawniej Szkoła Artylerii oraz Saperów Księstwa Warszawskiego zorganizowana w 1808 r. przez ks. Józefa Poniatowskiego; w l. 1815-1820 ppłk Józef Sowiński był dyrektorem Arsenału Budowniczego w Królestwie Polskim.

  4. Kościół parafialny św. Wawrzyńca na Woli, ul. Wolska 140A (w obrębie Fortu Sowińskiego) – tablica pamiątkowa z płaskorzeźbą gen. Józefa Sowińskiego dłuta Romualda Zarycha z 1928 r. ufundowana przez Legię Inwalidów Wojennych Wojsk Polskich na bocznej ścianie kościoła oraz kule armatnie i lufy z 1831 r. wmurowane w ściany kościoła.

  5. Muzeum Warszawy, Rynek Starego Miasta 28-42 – portret olejny gen. Józefa Sowińskiego nieznanego autora z 1932 r. w Gabinecie Portretów oraz pocztówka „Bohaterowie Powstania 1830-1831” z l. ok. 1930-31 w Gabinecie Pocztówek przedstawiająca tableau z podobiznami Piotra Wysockiego oraz generałów Ludwika Kickiego, Ignacego Prądzyńskiego, Józefa Chłopickiego, Józefa Dwernickiego, Samuela Różyckiego, Józefa Bema, Jana Skrzyneckiego, Józefa Sowińskiego i Henryka Dembińskiego.

  6. Muzeum Wojska Polskiego, Aleje Jerozolimskie 3 – wystawy stałe: „Powstanie Kościuszkowskie 1794”, „Legiony Polskie i Wojsko Księstwa Warszawskiego 1797-1814” oraz „Wojsko Królestwa Polskiego i Powstanie Listopadowe 1815-1831” – drewniana proteza nogi Józefa Sowińskiego, obraz Gen. Sowiński na szańcach Woli pędzla Wojciecha Kossaka z 1922 r. i medalion z wizerunkiem Józefa Sowińskiego z czasów Królestwa Polskiego z l. 20. XIX w.

  7. Muzeum Woli, oddział Muzeum Warszawy, ul. Srebrna 12 – ekspozycja stała „Warszawska Wola” uwzględniająca wątek dotyczący powstania listopadowego.

  8. Collegium Nobilium pijarów, ul. Miodowa 22/24 (ob. Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza) – dawniej Szkoła Aplikacyjna Artylerii i Inżynierii, ówczesna najwyższa uczelnia wojskowa, której komendantem od 1820 r. był płk Józef Sowiński.

  9. Pałac Kazimierzowski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 (ob. siedziba władz Uniwersytetu Warszawskiego) – dawniej Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów Jej Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej zw. Szkołą Rycerską, którą ukończył Józef Sowiński.

  10. Park im. gen. Józefa Sowińskiego na Woli, skrzyżowanie ulic Wolskiej i Elekcyjnej – pomnik gen. Józefa Sowińskiego autorstwa prof. Tadeusza Breyera odsłonięty w 1937 r.

  11. Reduta nr 56 [Reduta Wolska zw. też Fortem Sowińskiego], przy skrzyżowaniu ulic Wolskiej i Redutowej – krzyż upamiętniający śmierć gen. Józefa Sowińskiego; reduta powstała w 1831 r. w miejscu wcześniejszych fortyfikacji z insurekcji kościuszkowskiej z 1794 r., dowódcą reduty a następnie dowódcą obrony Woli w 1831 r. był gen. Józef Sowiński.

  12. Wierzbno (ob. osiedle na terenie dzielnicy Mokotów) – dawny majątek Józefa Sowińskiego (posiadłość „Pod Wierzbą” otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego brygadier wojsk francuskich Wojciech Jakubowski; w l. 1818-1822 należała ona do Józefa Sowińskiego).

B. Pozostałe miejscowości

  1. Bardyny, woj. warmińsko-mazurskie, pow. braniewski, gm. Wilczęta – udział por. Józefa Sowińskiego w walkach pod Bardynami w dniu 8.06.1807 r.

  2. Bydgoszcz nad rzeką Brdą, woj. kujawsko-pomorskie – udział ppor. Józefa Sowińskiego w walkach o miasto w korpusie gen. Jana Henryka Dąbrowskiego podczas wyprawy wielkopolskiej w dniu 2.10.1794 r.

  3. Gniezno, woj. wielkopolskie – udział ppor. Józefa Sowińskiego w walkach o miasto w korpusie gen. Jana Henryka Dąbrowskiego podczas wyprawy wielkopolskiej w dniu 27.09.794 r.

  4. Jarosław nad Sanem, woj. podkarpackie – Pomnik Pamięci Narodowej proj. Dariusza Jasiewicza z l. 2017-18 przy parafii pw. Chrystusa Króla, ul. 3 Maja 49; granitowy pomnik o dł. 32 m z odlanymi z brązu postaciami wybitnych Polaków upamiętnia najważniejsze wydarzenia w dziejach Polski – od chrztu w 966 r. do pontyfikatu papieża Jana Pawła II, popiersia i płaskorzeźby m.in. króla Jana III Sobieskiego, nacz. Tadeusza Kościuszki, gen. Józefa Sowińskiego, Romualda Traugutta, marsz. Józefa Piłsudskiego, ks. Ignacego Skorupki, rtm. Witolda Pileckiego, ks. Jerzego Popiełuszki, kard. Stefana Wyszyńskiego, kard. Augusta Hlonda i papieża Jana Pawła II.

  5. Kielce, woj. świętokrzyskie – Muzeum Narodowe w Kielcach, pl. Zamkowy 1 – obraz olejny Śmierć generała Sowińskiego nieznanego autora z ok. 1832 r. – dramatyczna scena z okresu powstania listopadowego rozgrywająca się 6.09.1831 r. w kościele św. Wawrzyńca na Woli w Warszawie; malarz ukazał kulminacyjny moment wdarcia się żołnierzy rosyjskich do bronionego pod dowództwem gen. Józefa Sowińskiego kościoła.

  6. Komorowo, woj. mazowieckie, pow. ostrowski, gm. Ostrów Mazowiecka – pomnik gen. bryg. Józefa Longina Sowińskiego dłuta Wojciecha Aleksandra Durka z l. 1932-33 w Alei Powstania Listopadowego na terenie byłej Szkoły Podchorążych Piechoty, ul. płk. Ludwika Bociańskiego.

  7. Krośniewice koło Kutna, woj. łódzkie, pow. kutnowski – Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego, pl. Wolności 1 – portret olejny gen. Józefa Sowińskiego nieznanego autora z 1. poł. XIX w.

  8. Lądek-Zdrój w Sudetach Wschodnich, woj. dolnośląskie, pow. kłodzki – pobyt Józefa Sowińskiego w uzdrowisku w 1814 r.

  9. Lublin, woj. lubelskie – Muzeum Narodowe, ul. Zamkowa 9 – portret olejny gen. Józefa Sowińskiego pędzla Józefa Tadeusza Polkowskiego według Aleksandra Molinariego z l. 60. XIX w.

  10. Łabiszyn nad Notecią na Pojezierzu Gnieźnieńskim, woj. kujawsko-pomorskie, pow. żniński – udział ppor. Józefa Sowińskiego w walkach o miasto korpusu gen. Jana Henryka Dąbrowskiego podczas wyprawy wielkopolskiej w dniu 30.09.1794 r.

  11. Sępopol nad Łyną, woj. warmińsko-mazurskie, pow. bartoszycki – udział por. Józefa Sowińskiego w walkach pod Sępopolem w dniach 13-14.01.1807 r.

  12. Sochaczew nad Bzurą, woj. mazowieckie – udział ppor. Józefa Sowińskiego w walkach pod Sochaczewem w korpusie gen. Jana Henryka Dąbrowskiego podczas wyprawy wielkopolskiej w 1794 r.

Kanon opracował Roman Henryk Orlicz – Instruktor Krajoznawstwa Polski, Instruktor Ochrony Przyrody i Przodownik Turystyki Pieszej II st.

Pobierz załącznik nr 1 do Regulaminu Odznaki MS Word lub PDF