ZAŁĄCZNIK NR 1
DO REGULAMINU OK PTTK „ŚLADAMI BOHATERÓW
POLSKICH POWSTAŃ NARODOWYCH”

KANON KRAJOZNAWCZY

I. Konfederacja barska (1768-1772)

Przywódcy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Bar, Ukraina, obw. Winnicki – miejsce zawiązania konfederacji (29.02.1768); obrona Baru (19.06.1768).

  2. Barwinek, woj. podkarpackie, pow. krośnieński, gm. Dukla – miejsce koncentracji sił konfederackich ks. Jerzego Marcina Lubomirskiego.

  3. Częstochowa, woj. śląskie – obrona Jasnej Góry, popiersie Kazimierza Pułaskiego w parku im. Stanisława Staszica.

  4. Dobra, woj. wielkopolskie, pow. turecki – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem Adama Szaniawskiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Iwana Drewicza i gen. Karola Augusta von Rönnego (23.01.1770).

  5. Iwla, woj. podkarpackie, pow. krośnieński, Gm. Dukla – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego, a oddziałami rosyjskimi pod dowództwem Jelczaninowa (8.04.1769).

  6. Kcynia, woj. kujawsko-pomorskie, pow. nakielski – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem Antoniego Morawskiego, Władysława Mazowieckiego, Pawła Skórzewskiego i Michała Władysława Lniskiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Piotra Czertoryżskiego (29.01.1770).

  7. Kraków, woj. małopolskie – oblężenie Krakowa (27.07-17.08.1768); kurtka kawaleryjska barska Romualda Lisickiego z lat 1768-72 (najstarszy zachowany, polski mundur) ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego (ob. w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego); popiersie gen. Kazimierza Pułaskiego w parku im. Henryka Jordana w dzielnicy Krowodrza.

  8. Lanckorona, woj. małopolskie – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem gen. Charles François Dumouriez, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa (21.05.1771).

  9. Łomazy, woj. lubelskie, pow. bialski – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem gen. Antoniego Pułaskiego, gen. Kazimierza Pułaskiego i płk Franciszka Ksawerego Pułaskiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa i gen. Karola Augusta von Rönnego (15.09.1769).

  10. Olmonty, woj. podlaskie, pow. białostocki, gm. Juchnowiec Kościelny – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem gen. Kazimierza Pułaskiego i Józefa Bierzyńskiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem Aleksandra Glicyna (13.07.1769).

  11. Orzechów, Ukraina, obw. Wołyński – miejsce bitwy pomiędzy konfederatami pod dowództwem gen. Antoniego Pułaskiego, gen. Kazimierza Pułaskiego i płk Franciszka Ksawerego Pułaskiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa i gen. Karola Augusta von Rönnego (13.09.1769).

  12. Stołowicze, Białoruś, rej. baranowicki, obw. brzeski – miejsce bitwy pomiędzy oddziałami konfederatów pod dowództwem Michała Kazimierza Ogińskiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa (23.09.1771).

  13. Warka, woj. mazowieckie – Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Winiarach; pomnik Kazimierza Pułaskiego w parku przy muzeum.

  14. Widawa, woj. łódzkie, pow. łaski – miejsce bitwy pomiędzy oddziałami konfederatów pod dowództwem Józefa Zarembę, a wojskami królewskimi pod dowództwem Franciszka Ksawerego Branickiego, zakończona rozbiciem wojsk królewskich (23.06.1771).

II. Insurekcja kościuszkowska (1794)

Przywódcy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Bosutów, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Zielonki – miejsce założenia przez Tadeusza Kościuszkę obozu warownego po zwycięstwie pod Racławicami (6.04.1794).

  2. Bydgoszcz, woj. kujawsko-pomorskie – miejsce bitwy pomiędzy wojskami pruskimi pod dowództwem płk Johanna Friedricha Székelyego, a wojskami polskimi pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.

  3. Chełm, woj. lubelskie – miejsce bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Wilhelma Derfeldena i gen. Petra Zagriażskiego, a wojskami polskimi pod dowództwem gen. Józefa Zajączka (8.06.1974).

  4. Chorzele, woj. mazowieckie, pow. przasnyski – pomnik Tadeusza Kościuszki na rynku.

  5. Gołków, woj. mazowieckie, pow. piaseczyński, gm. Piaseczno – miejsce bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Iwana Ferensa, a wojkami polskimi pod dowództwem gen. Józefa Zajączka (9-10.07.1794).

  6. Kolno, woj. podlaskie – miejsce bitwy pomiędzy wojskami pruskimi pod dowództwem gen. Heinricha Johanna Günthera, a wojskami polskimi pod dowództwem płk Walentego Kwaśniewskiego (10.07.1794).

  7. Kraków, woj. małopolskie – Rynek Główny, miejsce odczytania aktu powstania i przysięgi Tadeusza Kościuszki (24.03.1794); bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława na Wawelu, sarkofagi Tadeusza Kościuszki i księcia Józefa Poniatowskiego w krypcie św. Leonarda; pomnik Tadeusza Kościuszki na bastionie króla Władysława IV Wazy na Wawelu; kopiec Kościuszki na wzgórzu Sikornik; popiersia gen. Tadeusza Kościuszki i ks. Hugona Kołłątaja w parku im. Henryka Jordana w dzielnicy Krowodrza.

  8. Łabiszyn, woj. kujawsko-pomorskie, pow. żniński – miejsce bitwy pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, a wojskami pruskimi pod dowództwem por. Beyera (30.09.1794).

  9. Łęczna, woj. lubelskie – pomnik Tadeusza Kościuszki przed Urzędem Miejskim, na pl. T. Kościuszki.

  10. Łódź, woj. łódzkie – pomnik Tadeusza Kościuszki na Placu Wolności, popiersie płk Jana Kilińskiego przy ul. Stanisława Moniuszki 8.

  11. Maciejowice, woj. mazowieckie, pow. garwoliński – miejsce bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Iwana Ferensa, a wojskami polskimi pod dowództwem Tadeusza Kościuszki, który został ranny i dostał się do niewoli (10.10.1974); Muzeum im. Tadeusza Kościuszki, ul. Rynek 2; pomnik-obelisk Tadeuszowi Kościuszce naczelnikowi narodu polskiego i jego żołnierzom na rynku, pomnik z kosami na sztorc przy drodze do Podzamcza.

  12. Ostrołęka, woj. mazowieckie – miejsce wymarszu do Krakowa oddziałów powstańczych po odmowie gen. Antoniego Madalińskiego poddania się redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej (12.03.1794).

  13. Pierzchów, woj. małopolskie, pow. wielicki, gm. Gdów – kopiec gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z 1997 (pierwszy kopiec usypany w Polsce po II wojnie światowej).

  14. Połaniec, woj. świętokrzyskie, pow. staszowski – miejsce założenia przez Tadeusza Kościuszkę obozu warownego (5.05.1794).

  15. Poznań, woj. wielkopolskie – kościół św. Wojciecha, urna z sercem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan; pomnik Tadeusza Kościuszki przy ul. Grunwaldzkiej.

  16. Racławice, woj. małopolskie, pow. miechowski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem Tadeusza Kościuszki z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez gen. mjr Aleksandra Tormasowa (4.04.1974); pomnik Bartosza Głowackiego – chorążego grenadierów krakowskich.

  17. Radom, woj. mazowieckie – pomnik płk Jana Kilińskiego przed Domem Rzemiosła, przy skrzyżowaniu ulic J. Kilińskiego i marsz. Ferdynanda Focha.

  18. Radoszyce, woj. świętokrzyskie, pow. konecki – miejsce kapitulacji ostatnich oddziałów powstańczych przed Rosjanami (16.11.1794).

  19. Radzymin, woj. mazowieckie, pow. wołomiński – pomnik Tadeusza Kościuszki na rynku.

  20. Rzeszów, woj. podkarpackie – pomnik Tadeusza Kościuszki na rynku.

  21. Sanok, woj. podkarpackie – pomnik Tadeusza Kościuszki na pl. Św. Jana.

  22. Siedlce, woj. mazowieckie – pomnik Tadeusza Kościuszki obok ratusza, na pl. T. Kościuszki.

  23. Siemiatycze, woj. podlaskie – pomnik Tadeusza Kościuszki przy ul. Legionów Piłsudskiego.

  24. Słomniki, woj. małopolskie, pow. krakowski – miejsce ogłoszenia przez Tadeusza Kościuszkę „Raportu narodowi polskiemu o zwycięstwie pod Racławicami” (5.04.1794).

  25. Słupsk, woj. pomorskie – pomnik Jana Kilińskiego na bulwarze nadrzecznym przy ul. Kowalskiej.

  26. Stalowa Wola, woj. podkarpackie – pomnik Tadeusza Kościuszki przed budynkiem Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2 im. Tadeusza Kościuszki przy ul. 1-go Sierpnia 26.

  27. Szczekociny, woj. śląskie, pow. zawierciański – miejsce bitwy wojsk polskich z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi pod dowództwem gen. Fiodora Denisowa i króla Prus Fryderyka Wilhelma II; podczas bitwy śmiertelnie ranny został chorąży grenadierów krakowskich Bartosz Głowacki (06.06.1974).

  28. Szydłowiec, woj. mazowieckie – pomnik Tadeusza Kościuszki na Rynku Wielkim.

  29. Środa Wielkopolska, woj. wielkopolskie – pomnik gen. Jana Henryka Dąbrowskiego przy trakcie do Winnej Góry.

  30. Tarnobrzeg, woj. podkarpackie – pomnik Bartosza Głowackiego na rynku.

  31. Terespol, woj. lubelskie, pow. bialski – miejsce bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa, a wojskami polskimi pod dowództwem gen. Karola Sierakowskiego (19.09.1794).

  32. Trzemeszno, woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński – pomnik Jana Kilińskiego na pl. J. Kilińskiego.

  33. Ujście, woj. wielkopolskie, pow. pilski – pomnik Powstańca Wielkopolskiego na pl. Wiosny Ludów.

  34. Warszawa – miejsce insurekcji warszawskiej pod wodzą gen. mjr Stanisława Mokronowskiego i Jana Kilińskiego; zdobycie ambasady rosyjskiej w pałacu Młodziejowskich na ul. Miodowej (17-18.04.1794); Stare Miasto – pomnik płk Jana Kilińskiego przy ul. Podwale na Starym Mieście, pomnik księcia Józefa Poniatowskiego na dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego przy ul. Krakowskie Przedmieście 46/48; pomnik Tadeusza Kościuszki przed pałacem Lubomirskich na pl. Żelaznej Bramy.

  35. Winna Góra, woj. wielkopolskie, pow. średzki, gm. Środa Wielkopolska – kościół św. Michała Archanioła, kaplica grobowa z sarkofagiem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego; Muzeum im. Jana Henryka Dąbrowskiego.

  36. Wolbrom, woj. małopolskie, pow. olkuski – pomnik Jana Kilińskiego na rynku.

  37. Wrocław, woj. dolnośląskie – Panorama Racławicka, ul. Jana Purkyniego 11.

III. Powstania wielkopolskie:

A. Powstanie wielkopolskie (1806)

Przywódcy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Dessau, Niemcy, Saksonia-Anhalt – miejsce, gdzie gen. Jan Henryk Dąbrowski otrzymał od Napoleona Bonaparte polecenie wyjazdu do Poznania i stworzenia tam regularnych oddziałów polskich.

  2. Kępno, woj. wielkopolskie – miejsce starć wojsk polskich i pruskich.

  3. Koronowo, woj. kujawsko-pomorskie, pow. bydgoski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem Antoniego Amilkara Kosińskiego z wojskami pruskimi.

  4. Kościerzyna, woj. pomorskie – pomnik Józefa Wybickiego przy ul. Wojska Polskiego.

  5. Margonin, woj. wielkopolskie, pow. chodzieski – pałac, izba pamięci Józefa Wybickiego.

  6. Ostrzeszów, woj. wielkopolskie – miejsce starć wojsk polskich i pruskich.

  7. Poznań, woj. wielkopolskie – miejsce, gdzie 3 listopada 1806 gen. Jan Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki wydali odezwę do narodu, wzywając do stawania u boku Napoleona w walce z zaborcą.

  8. Śrem, woj. wielkopolskie – popiersie Józefa Wybickiego przed ratuszem.

B. Powstanie wielkopolskie (1918-19)

Przywódcy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Boczków, woj. wielkopolskie, pow. ostrowski, gm. Nowe Skalmierzyce – pierwsza wyzwolona miejscowość Wielkopolski.

  2. Lusowo, woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Tarnowo Podgórne – miejsce spoczynku gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, grób na cmentarzu.

  3. Mieszków, woj. wielkopolskie, pow. jarociński, gm. Jarocin – pomnik gen. Stanisława Taczaka na rynku.

  4. Pobiedziska, woj. wielkopolskie, pow. poznański – miejsce uroczystej przysięgi Armii Wielkopolskiej, którą odbierał gen. Józef Dowbor-Muśnicki; pomnik powstańców wielkopolskich na rynku.

  5. Poznań-Ławica (d. wieś, ob. w granicach Poznania, na terenie dzielnic Grunwald i Jeżyce), woj. wielkopolskie – miejsce bitwy (6.01.1919), gdzie zlokalizowane było niemieckie lotnisko wojskowe; w wyniku bitwy w ręce Polaków trafił sprzęt wartości 200 milionów marek niemieckich, będący największym łupem wojennym w dziejach oręża polskiego.

  6. Poznań, woj. wielkopolskie – miejsce wybuchu powstania jako reakcji Polaków na demonstracje Niemców sprzeciwiających się wizycie polskiego pianisty i działacza niepodległościowego Ignacego Jana Paderewskiego (27.12.1918), miejsce utworzenia Komendy Głównej Wojsk Powstańczych, z majorem Stanisławem Taczakiem na czele; Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 „Odwach” przy Starym Rynku 3, Muzeum Broni Pancernej Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego – m.in. wagon szturmowy z pociągu pancernego „Poznańczyk” przy ul. Wojska Polskiego 84, pomnik Powstańców Wielkopolskich u zbiegu ulic Wierzbięcice i Królowej Jadwigi, na skraju Parku Izabeli i Jarogniewa Drwęskich; Hotel Bazar, gdzie Ignacy Jan Paderewski wygłosił przemówienie zakończone wielką owacją i manifestacją patriotyczną.

  7. Śrem, woj. wielkopolskie – pomnik Powstańców Wielkopolskich [tzw. Śremski Dobosz] w Parku Powstańców Wielkopolskich 1918-1919.

  8. Trewir, Niemcy, Nadrenia-Palatynat – miejsce podpisania rozejmu pomiędzy Ententą i Cesarstwem Niemieckim, do którego dopisano postanowienia dotyczące zakończenia konfliktu polsko-niemieckiego, w szczególności powstania wielkopolskiego.

  9. Warszawa – Kwatera Powstańców Wielkopolskich na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, pomnik powstańców wielkopolskich; pomnik Dowborczyków na dziedzińcu Muzeum Wojska Polskiego przy al. Jerozolimskich 3.

  10. Wronki, woj. wielkopolskie, pow. szamotulski – miejsce śmierci najdłużej żyjącego (106 lat) powstańca wielkopolskiego – Jana Rzepy (1899-2005).

  11. Zdziechowa, woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński, gm. Gniezno – miejsce największej bitwy powstania wielkopolskiego (30.12.1918).

IV. Powstanie listopadowe (1830-31)

Przywódcy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Boremel, Ukraina, Wołyń, obw. rówieński, rej. Demidowski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Fiodora Rydygiera (18-19.04.1831).

  2. Daszów, Ukraina, Podole – miejsce bitwy powstańców podolskich pod dowództwem gen. Benedykta Kołyszki z wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Loggina Rotha (14.05.1831).

  3. Dębe Wielkie, woj. mazowieckie, pow. miński – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Jana Zygmunta Skrzyneckiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Grigorija Rosena (31.03.1831).

  4. Dobre (Makówiec Duży), woj. mazowieckie, pow. miński – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Jana Zygmunta Skrzyneckiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Grigorija Rosena (17.02.1831).

  5. Jędrzejów Stary, woj. mazowieckie, pow. miński, gm. Jakubów – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Jana Nepomucena Umińskiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza (13.05.1831).

  6. Kałuszyn, woj. mazowieckie, pow. miński – miejsce trzech bitew wojsk polskich z wojskami rosyjskimi; I bitwa (17.02.1831) – obie strony poniosły niewielkie straty, II bitwa (2.04.1831) – zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem gen. Tomasza Łubieńskiego nad wojskami rosyjskimi gen. Grigorija Rosena, III bitwa (10.07.1831) – zwycięstwo wojsk polskich pod dowództwem gen. Bonifacego Jagmina nad wojskami rosyjskimi gen. Jewgienija Gołowina.

  7. Kiejdany, Litwa, okręg kowieński – miejsce bitwy pomiędzy nieregularnymi oddziałami powstańców polsko-litewskich pod dowództwem Maurycego Prozora, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem Nikołaja Sulimy (29.04.1831).

  8. Komorowo, woj. mazowieckie, pow. ostrowski, gm. Ostrów Mazowiecka – tzw. "Aleja powstania listopadowego" na terenie byłej Szkoły Podchorążych Piechoty; pomniki: Józefa Grzegorza Chłopickiego, gen. Józefa Bema, gen. Józefa Dwernickiego, gen. Józefa Longina Sowińskiego, gen. Wojciecha Chrzanowskiego i gen. Ignacego Prądzyńskiego, mjr Waleriana Łukasińskiego oraz ppor. Piotra Wysockiego.

  9. Kopciowo, Litwa, Dziuka, gm. rej. Łoździeje – grób i pomnik Emilii Plater.

  10. Krzeszowice, woj. małopolskie, pow. krakowski – kościół par. św. Marcina, grobowiec gen. Józefa Chłopickiego w kaplicy na przykościelnym cmentarzu.

  11. Kurów, woj. lubelskie, pow. puławski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Jewstafieja Kawera (3.03.1831).

  12. Międzyrzec Podlaski, woj. lubelskie, pow. bialski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Hieronima Ramorino nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Grigorija Rosena (29.08.1831).

  13. Nowa Wieś, woj. mazowieckie, pow. kozienicki – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Cypriana Kreutza (19.02.1831).

  14. Nowe Iganie, woj. mazowieckie, pow. siedlecki – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Ignacego Prądzyńskiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Grigorija Rosena (10.04.1831); pomnik.

  15. Nur, woj. mazowieckie, pow. ostrowski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Tomasza Łubieńskiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Karla Wilhelma von Tolla (22.05.1831).

  16. Ostrołęka, woj. mazowieckie – miejsce bitwy pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem gen. Jana Zygmunta Skrzyneckiego, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza (26.05.1831); sanktuarium św. Antoniego Padewskiego, gdzie podczas powstania zlokalizowany był szpital dla rannych w bitwie; pomnik gen. Józefa Bema na rynku; pomnik Czwartaków przy kościele; Muzeum Kultury Kurpiowskiej ze stałą ekspozycją poświęconą wydarzeniom z maja 1831.

  17. Pawliwka (d. Poryck), Ukraina, Wołyń, obw. wołyński, rej. iwanicki – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Fiodora Rydygiera (11.04.1831).

  18. Puławy, woj. lubelskie – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Cypriana Kreutza (2.03.1831).

  19. Rajgród, woj. podlaskie, pow. grajewski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem feldmarszałka Fabiana Gottlieba von der Osten-Sacken (29.05.1831).

  20. Stoczek Łukowski, woj. lubelskie, pow. łukowski – miejsce pierwszej zwycięskiej bitwy powstania listopadowego (patrz Zgórznica); popiersie gen. Józefa Dwernickiego na pl. Tadeusza Kościuszki.

  21. Tarnów, woj. małopolskie – Mauzoleum Józefa Bema w Parku Strzeleckim, pomnik Józefa Bema przy ul. Wałowej.

  22. Toruń, woj. kujawsko-pomorskie – popiersie gen. Józefa Bema przed Centrum Wyszkolenia Artylerii przy ul. Jana III Sobieskiego 36.

  23. Warka, woj. mazowieckie, pow. grójecki – pomnik Piotra Wysockiego za dworkiem przy ul. Długiej, pomnik powstańców 1863 r. na Błoniach.

  24. Warszawa-Olszynka Grochowska (d. wieś, ob. w granicach Warszawy, na terenie dzielnicy Praga Południe) – miejsce bitwy pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem gen. Józefa Chłopickiego a wojskami rosyjskimi pod dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza (25.02.1831); rez. przyrody „Olszynka Grochowska”, Pomnik Bitwy Grochowskiej u zbiegu ulic Szerokiej i Traczy; Aleja Chwały Bohaterów Powstania Listopadowego przy ul. Traczy – szereg głazów narzutowych z tablicami upamiętniającymi zasłużonych dowódców powstania i jego uczestników, m.in. generałów: Ludwika Bogusławskiego, Ludwika Kickiego, Józefa Chłopickiego, Józefa Bema, Ignacego Prądzyńskiego, Józefa Dwernickiego, Piotra Szembeka, Henryka Dembińskiego, Ludwika Michała Paca oraz Józefa Wybickiego i Kazimierza Delavigne – autora słów Warszawianki 1831 roku.

  25. Warszawa – Arsenał przy ul. Długiej 52; Muzeum Wojska Polskiego przy al. Jerozolimskich 3; Szkoła Podchorążych Piechoty w Łazienkach Królewskich – miejsce zawiązania się sprzysiężenia pod dowództwem podporucznika Piotra Wysockiego, pomnik Piotra Wysockiego przy budynku Podchorążówki, Reduta Ordona (Reduta nr 54), obelisk u zbiegu ulic Mszczonowskiej i Włochowskiej; Reduta Wolska (Reduta nr 56) przy skrzyżowaniu ulic Wolskiej i Redutowej, krzyż upamiętniający śmierć gen. Józefa Sowińskiego, kościół św. Wawrzyńca przy ul. Wolskiej 140a, pomnik gen. Józefa Sowińskiego w Parku Sowińskiego przy ul. Wolskiej na Woli.

  26. Zgórznica, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Stoczek Łukowski – miejsce zwycięskiej bitwy (zw. bitwą pod Stoczkiem), w której wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego pokonały wojska rosyjskie pod dowództwem gen. Fiodora Geismara (14.02.1831); pomnik bitwy pod Stoczkiem.

V. Powstanie krakowskie (22-27.02.1846)

Przywódcy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Cisna, woj. podkarpackie, pow. leski – punkt zborny i miejsce sformowania oddziału mjr Jerzego Bułharyna – Naczelnika Wojennego Obwodu Sanockiego (18.02.1846).

  2. Kraków, woj. małopolskie – miejsce powołania przez władze powstańcze Rządu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej na czele z tzw. triumwiratem w osobach Jana Tyssowskiego, Ludwika Gorzkowskiego i Aleksandra Grzegorzewskiego (22.02.1846).

  3. Krosno, woj. podkarpackie – miejsce ogłoszenia przez dowódcę Franciszka Wolańskiego odezwy o wybuchu powstania w nocy z 21 na 22 lutego (20.02.1846).

  4. Gdów, woj. małopolskie, pow. wielicki – miejsce bitwy pomiędzy wojskami powstańczymi pod dowództwem płk Jakuba Suchorzewskiego a wojskami austriackimi pod dowództwem płk Ludwiga von Benedeka (26.02.1846).

  5. Lesko, woj. podkarpackie – miejsce kilku potyczek oddziałów powstańczych z wojskami austriackimi.

  6. Uherce Mineralne, woj. podkarpackie, pow. leski, gm. Olszanica – miejsce zawiązania się oddziałów powstańczych pod dowództwem majora Jerzego Bułharyna i złożenia przysięgi (21.02.1846).

VI. Powstanie styczniowe (1863-64)

Dyktatorzy i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Chruślina, woj. lubelskie, pow. opolski, gm. Józefów nad Wisłą – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Michała Heidenreicha „Kruka” nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem płk Jerzego Miednikowa (4.08.1863).

  2. Krasnobród, woj. lubelskie, pow. zamojski – miejsce bitwy pomiędzy oddziałem powstańczym płk Marcina Borelowskiego „Lelewela”, a wojskami rosyjskimi mjr Ogalina; pomnik powstańców styczniowych.

  3. Krotoszyn, woj. wielkopolskie – pomnik gen. Mariana Lankiewicza na małym rynku.

  4. Krzykawka, woj. małopolskie, pow. olkuski, gm. Bolesław – miejsce bitwy pomiędzy korpusem pod dowództwem gen. Józefa Miniewskiego i włoskim legionem garibaldczyków pod dowództwem płk Francesco Nullo, a wojskami rosyjskimi pod dowództwem księcia Szachowskiego; miejsce śmierci płk Francesco Nullo; pomnik upamiętniający powstańców i płk Francesco Nullo.

  5. Nowa Słupia, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki – miejsce bitwy pomiędzy oddziałami powstańczymi pod dowództwem gen. Mariana Langiewicza w wojskami rosyjskimi (11.02.1863); kościół par. św. Wawrzyńca, pomnik powstańców 1863 r. na cmentarzu przykościelnym.

  6. Salicha, Ukraina, obw. chmielnicki, rej. krasiłowski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Edmunda Różyckiego nad rosyjskim oddziałem karnym pod dowództwem kapitana Łomonosowa (26.05.1863).

  7. Siemiatycze, woj. podlaskie – miejsce bitwy pomiędzy wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Zachara Maniukina, a wojskami polskimi pod dowództwem płk Władysława Cichorskiego, płk Walentego Lewandowskiego i płk Romana Rogińskiego (6-7.02.1863).

  8. Sokołów Podlaski, woj. mazowieckie – pomnik ks. Stanisława Brzóski.

  9. Warszawa – miejsce wydania manifestu Komitetu Centralnego Narodowego (22.01.1863) ogłaszającego wybuch powstania styczniowego; budynek Banku Polskiego i Giełdy na Placu Bankowym, gdzie polski personel Banku Polskiego przekazał powstańcom pod dowództwem Aleksandra Waszkowskiego depozyty Kasy Głównej Królestwa w wysokości 3,6 miliona złotych, 500 tysięcy rubli i wielu listów zastawnych; popiersie płk Francesco Nullo u zbiegu ulic Frascati i F. Nullo.

  10. Wąchock, woj. świętokrzyskie, pow. starachowicki – miejsce koncentracji powstańców i bitwy z wojskami rosyjskimi (3.02.1863); dworek pod kolumnami (d. zajazd) przy ul. M. Langiewicza, gdzie mieściła się kwatera dyktatora powstania styczniowego gen. Mariana Langiewicza.

  11. Węgrów, woj. mazowieckie – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem Władysława Jabłonowskiego nad wojskami rosyjskimi pod dowództwem pułkownika Georgija Papaafanasopuło (3.02.1863).

  12. Wieluń, woj. łódzkie – Pomnik Bohaterów Powstania Styczniowego.

  13. Zaborów Leśny, woj. mazowieckie, pow. warszawski zachodni – mogiła 72 powstańców 1863 r. w Kampinoskim Parku Narodowym.

  14. Zambrów, woj. podlaskie – pomnik Powstania Styczniowego na pl. Gen. Władysława Sikorskiego.

  15. Żyrzyn, woj. lubelskie, pow. puławski – miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich pod dowództwem gen. Michała Heidenreicha nad konwojem rosyjskim pod dowództwem por. Laudańskiego, wiozącym 201 tys. rubli (8.08.1863).

VII. Powstanie sejneńskie (23-28.08.1919)

Dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Kopciowo, Litwa, okręg olicki – miejsce walk powstańców z Litwinami.

  2. Krasnopol, woj. podlaskie, pow. sejneński – miejsce ataku zbrojnego (22/23.08.1919), gdzie kompania pchor. Piotra Łankiewicza rozbroiła załogę litewską, biorąc do niewoli około 40 jeńców.

  3. Sejny, woj. podlaskie – miejsce krwawych walk powstańców z Litwinami, m.in. ataku polskich oddziałów powstańczych pod dowództwem pchor. Wacława Zawadzkiego „Rózgi” (23.08.1919), kontrataku kompanii pchor. Piotra Łankiewicza i oddziału konnego por. Antoniego Lipskiego po wyparciu powstańców z miasta przez Litwinów (25.08.1919) oraz ostatecznego starcia Litwinów z regularnymi oddziałami 41 pułku piechoty i liczącym 500 żołnierzy batalionem powstańców (28.08.1919); w ciągu kilkunastu następnych dni, nie napotykając oporu, oddziały polskie obsadziły całą linię Focha, pomnik powstania sejneńskiego przy ul. marsz. Józefa Piłsudskiego, ulica Powstańców Sejneńskich (d. ul. Juliana Marchlewskiego).

  4. Suwałki, woj. podlaskie – mogiła zbiorowa żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i pomnik poległych w powstaniu sejneńskim na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Bakałarzewskiej.

VIII. Powstania śląskie

Miejscowości i obiekty:

  1. Gorzyce, woj. śląskie, pow. wodzisławski – miejsce śmierci najdłużej żyjącego (105 lat) powstańca śląskiego – Wilhelma Meisela (1904-2009).

  2. Góra Świętej Anny, woj. opolskie, pow. strzelecki, gm. Leśnica – Muzeum Czynu Powstańczego.

  3. Katowice, woj. śląskie – pomnik Powstańców Śląskich upamiętniający trzy wystąpienia zbrojne ludności śląskiej przeciwko władzom niemieckim w pobliżu ronda gen. Jerzego Ziętka, przy alei Wojciecha Korfantego; pomnik Wojciecha Korfantego na placu Sejmu Śląskiego.

  4. Kraków, woj. małopolskie – pomnik Powstańców Śląskich przy ul. Ignacego Daszyńskiego.

  5. Lubliniec, woj. śląskie – Pomnik Żołnierzy Wojska Polskiego i Powstańców Śląskich na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Stalmacha.

  6. Piekary Śląskie, woj. śląskie – Kopiec Wyzwolenia upamiętniający m.in. walki powstańców śląskich.

  7. Siemianowice Śląskie, woj. śląskie – Pomnik Czynu Powstańczego na Placu Wolności, pomnik Wojciecha Korfantego przy zbiegu ulic Fryderyka Chopina i Sportowców.

  8. Tychy, woj. śląskie – pomnik Powstańca Śląskiego przy ul. Edukacji.

  9. Wodzisław Śląski, woj. śląskie – pomnik Powstań Śląskich obok Sądu Rejonowego przy ul. Sądowej.

A. I Powstanie śląskie (16-24.08.1919)

Dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Godów, woj. śląskie, pow. wodzisławski – miejsce zwycięskiej potyczki oddziałów powstańczych pod dowództwem Jana Wyglendy i Mikołaja Witczaka nad Grenzschutzem (17/18.08.1919); pomnik przy ul. Dworcowej.

  2. Mikołów, woj. śląskie – miejsce walk oddziałów powstańczych (17.08.1919).

  3. Mysłowice, woj. śląskie – miejsce masakry (15.08.1919), gdzie oddział Grenzschutzu otworzył ogień do śląskich górników żądających od niemieckiej dyrekcji kopalni wypłacenia pensji, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania; miejsce walk oddziałów powstańczych pod dowództwem Ryszarda Mańki; zdobycie południowej części miasta z dworcem kolejowym oraz nieistniejącej dzisiaj wieży Bismarcka (20-23.08.1919).

  4. Paprocany (d. wieś, ob. dzielnica Tychów), woj. śląskie – miejsce walk oddziałów powstańczych pod dowództwem Wiktora Szczygła; zdobycie wsi i odwachu.

  5. Pszczyna, woj. śląskie – miejsce ataku Grenzschutzu na oddziały powstańcze przy tzw. "Trzech Dębach"; zamek (d. rezydencja książąt Hochberg von Pless), gdzie mieściły się koszary paramilitarnych grup niemieckich i osadzano schwytanych polskich powstańców.

  6. Rybnik, woj. śląskie – miejsce rozbrojenia placówki Grenzschutzu w dworze w Gotartowicach (ob. dzielnica Rybnika) przez oddziały powstańcze pod dowództwem Wincentego Motyki; miejsce spoczynku głównego komendanta powstania, por. Alfonsa Zgrzebnioka.

  7. Tychy, woj. śląskie – miejsce walk oddziału pod dowództwem Stanisława Krzyżowskiego; zdobycie dworca kolejowego, folwarku i poczty.

  8. Wodzisław Śląski, woj. śląskie – miejsce walk oddziałów powstańczych.

B. II powstanie śląskie (19-25.08.1920)

Dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Bytom, woj. śląskie – miejsce powołania Polskiego Komitetu Plebiscytowego (19.02.1920) z Wojciechem Korfantym na czele; miasto zdobyte przez powstańców zostało wkrótce przez nich opuszczone na żądanie koalicji.

  2. Dąbrówka Mała (ob. dzielnica Katowic), woj. śląskie – siedziba dowództwa II powstania śląskiego.

  3. Ruda Śląska, woj. śląskie – miejsce zwycięskich walk oddziałów powstańczych z wojskami niemieckimi (23.08.1920); popiersie Wojciecha Korfantego przed Muzeum Miejskim przy ul. Wolności.

  4. Szopienice, woj. śląskie (ob. cz. dzielnicy Szopienice-Burowiec w Katowicach) – miejsce rozbrojenia niemieckiego oddziału sipo przez powstańców pod dowództwem Jana Stanka.

  5. Zabrze, woj. śląskie – miejsce walk oddziałów powstańczych z wojskami niemieckimi (19-25.081920).

C. III powstanie śląskie (2.05-5.07.1921)

Dyktator i dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Dąbrówka Mała (ob. dzielnica Katowic), woj. śląskie – kościół św. Antoniego z Padwy, gdzie rezydował Wojciech Korfanty.

  2. Góra Świętej Anny, woj. opolskie, pow. strzelecki, gm. Leśnica – miejsce walk oddziałów powstańczych z Freikorpsem (21-26.05.1921).

  3. Katowice, woj. śląskie – zdobycie miasta przez oddziały powstańcze pod dowództwem ppor. Walentego Fojkisa i Adama Kocura (3.05.1921); miejsce spoczynku dyktatora III powstania śląskiego Wojciecha Korfantego.

  4. Kędzierzyn (ob. dzielnica Kędzierzyna-Koźla), woj. opolskie – miejsce walk oddziałów powstańczych pod dowództwem kpt. Pawła Cyma i ppor. Walentego Fojkisa, a wojskami niemieckimi (6-10.05.1921).

  5. Królewska Huta (ob. Chorzów), woj. śląskie – zdobycie miasta przez powstańców i przekazanie oddziałom francuskim.

  6. Olza, woj. śląskie, pow. wodzisławski, gm. Gorzyce – miejsce bitwy pomiędzy oddziałami powstańczymi pod dowództwem ppłk Bronisława Sikorskiego, a wojskami niemieckimi (23.05.1921).

  7. Szopienice, woj. śląskie (ob. cz. dzielnicy Szopienice-Burowiec w Katowicach) – siedziba Wojciecha Korfantego i Naczelnej Władzy Cywilnej i Wojskowej III powstania śląskiego (ob. VI Liceum Ogólnokształcące im. Jana Długosza, ul. Lwowska 2).

  8. Świętochłowice, woj. śląskie – pomnik Powstańców Śląskich na pl. Słowiańskim.

  9. Wodzisław Śląski, woj. śląskie – miejsce walk oddziałów powstańczych; zbiorowa mogiła poległych w III powstaniu śląskim na cmentarzu wyznaniowym w dzielnicy Jedłownik; pomnik upamiętniający uczestników III powstania śląskiego przy ul. Pszowskiej w dzielnicy Kokoszyce.

IX. Powstanie zamojskie (1942-43)

Dowódcy powstania:

Miejscowości i tereny bitew:

  1. Aleksandrów, woj. lubelskie, pow. biłgorajski – miejsce działań licznych oddziałów partyzanckich; pomnik przed Urzędem Gminy.

  2. Biłgoraj, woj. lubelskie – miejsce działań licznych oddziałów partyzanckich Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Gwardii Ludowej.

  3. Józefów, woj. lubelskie, pow. biłgorajski – miejsce działań licznych oddziałów partyzanckich AK i GL; pomnik na rynku.

  4. Wojda, woj. lubelskie, pow. zamojski, gm. Adamów – miejsce bitwy pomiędzy połączonymi siłami I Kompanii Kadrowej Batalionów Chłopskich pod dowództwem por. Jerzego Mara-Meyera ps. "Vis" oraz partyzantów radzieckich kpt. Wasyla Wołodina, a wojskami niemieckimi pod dowództwem Erharda Biskady (30.12.1942); pomnik upamiętniający bitwę.

  5. Zaboreczno, woj. lubelskie, pow. tomaszowski, gm. Krynice – miejsce zwycięskiej bitwy pomiędzy oddziałami partyzanckimi BCh pod dowództwem mjr Franciszka Bartłomowicza ps. „Grzmot”, a oddziałami niemieckimi pod dowództwem mjr Ernsta Schweigera (1.02.1943).

  6. Zamość, woj. lubelskie – Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny – Rotunda.

X. Powstanie w getcie warszawskim (19.04-16.05.1943)

Przywódcy powstania:

Miejscowości i obiekty:

  1. Yad Mordechai, Izrael, Dystrykt Południowy, samorząd reg. Aszkelon – kibuc nazwany na cześć przywódcy powstania w getcie warszawskim, pomnik Mordechaja Anielewicza.

  2. Warszawa – bunkier sztabu Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) przy ul. Miłej 18, dowodzonej przez Mordechaja Anielewicza i Marka Edelmana, kopiec z pomnikiem Mordechaja Anielewicza, budynek przy ulicy Muranowskiej 17 – siedziba kwatery głównej Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW); cmentarz żydowski przy ul. Okopowej, grób Marka Edelmana; pomnik Bohaterów Getta na Placu Bohaterów Getta; pomnik na Umschlagplatz; Blue Tower Plaza (Błękitny Wieżowiec) na Placu Bankowym 2 w miejscu Wielkiej Synagogi, wysadzonej na rozkaz Gruppenführera Jürgena Stroopa 16.05.1943.

XI. Powstanie w getcie białostockim (16-20.08.1943)

Przywódcy powstania:

Miejscowości i obiekty:

  1. Białystok, woj. podlaskie – Szlak Dziedzictwa Żydowskiego, Best Western Hotel Cristal u zbiegu ulic lipowej i Icchoka Malmeda, gdzie podczas okupacji niemieckiej znajdowała się główna brama białostockiego getta; pomnik Bohaterów Powstania w Getcie na terenie dawnego cmentarza żydowskiego przy ul. Żabiej.

XII. Powstanie warszawskie (01.08-03.10.1944)

Dowódcy powstania:

Miejscowości i obiekty:

  1. Kraków, woj. małopolskie – pomnik rotmistrza Witolda Pileckiego w parku im. dr Henryka Jordana.

  2. Olsztyn, woj. warmińsko-mazurskie – pomnik Bohaterom Powstania Warszawskiego na pl. Powstańców Warszawy.

  3. Ożarów Mazowiecki, woj. mazowieckie, pow. warszawski zachodni – dworek Reicherów u zbiegu ulic Ks. Józefa Poniatowskiego i Poznańskiej – kwatera gen. Ericha von dem Bacha, miejsce podpisana aktu kapitulacji powstania warszawskiego.

  4. Pociecha (ob. cz. wsi Truskaw), woj. mazowieckie, pow. warszawski zachodni, gm. Izabelin – miejsce bitwy Powstańczych Oddziałów Specjalnych AK „Jerzyki” z formacją RONA w Puszczy Kampinoskiej (28.08-2.09.1944); pomnik ku czci poległych żołnierzy POS AK „Jerzyki”.

  5. Słupsk, woj. pomorskie – pomnik Powstańców Warszawskich na skwerze przy ul. Szarych Szeregów.

  6. Warszawa – Muzeum Powstania Warszawskiego, ul. Grzybowska 79, pomnik Powstania Warszawskiego 1944 na pl. Krasińskich, wejście do kanału na pl. Krasińskich u zbiegu z ul. Długą, pomnik Małego Powstańca na murach obronnych Starego Miasta przy ul. Podwale 19; pałac Blanka, ul. Senatorska 14 (ob. Ministerstwo Sporu i Turystyki) – miejsce śmierci Krzysztofa Kamila Baczyńskiego; pomnik Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego przed budynkiem Sejmu RP u zbiegu ulic Wiejskiej i Jana Matejki; pomnik małych powstańców na dziedzińcu kościoła św. Stanisława Kostki na Żoliborzu przy ul. Stanisława Hozjusza 2; budynek przy ul Filtrowej 68 – kwatera sztabu płk Antoniego Chruściela „Montera”, gdzie został podpisany rozkaz rozpoczęcia powstania (31.07.1944); Cmentarz Wojskowy na Powązkach z kwaterami powstańczymi i pomnikiem AK „Gloria Victis”; pomnik na pl. Powstańców Warszawy, złożony z 63 elementów symbolizujących dni walczącej stolicy; gmach Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej [tzw. „PASTA”] z kotwicą Polski Walczącej przy ul. Zielnej 37; Cmentarz Powstańców Warszawy przy ul. Wolskiej na Woli, pomnik Polegli-Niepokonani na skraju Cmentarza Powstańców Warszawy, pomnik Bohaterów Warszawy 1939-45 [tzw. „Nike”] przy Trasie W-Z w Śródmieściu; kopiec Powstania Warszawskiego przy ul. Bartyckiej na Czerniakowie w dzielnicy Mokotów, pomnik Żołnierzy AK Obwód „Żywiciel” w parku im. Żołnierzy Żywiciela; pomnik „Mokotów Walczący 1944” w parku im. gen. Gustawa Orlicz-Dreszera na Mokotowie.

  7. Wieluń, woj. łódzkie – popiersie rotmistrza Witolda Pileckiego.

  8. Wiersze, woj. mazowieckie, pow. nowodworski, gm. Czosnów – pomnik „Niepodległa Rzeczpospolita Kampinoska” i cmentarz partyzancki w Puszczy Kampinoskiej, gdzie spoczywają żołnierze AK Zgrupowania „Kampinos”.

XIII. Powstanie poznańskie (28-30.06.1956)

Miejscowości i obiekty:

  1. Mrowino, woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Rokietnica – miejsce uwolnienia więźniów z tamtejszego więzienia (28.06.1956).

  2. Poznań, woj. wielkopolskie – Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski – miejsce wybuchu strajku generalnego, który przerodził się w spontaniczny protest Wielkopolan przeciw totalitarnej władzy PRL; Muzeum Poznańskiego Czerwca 1956 r., Zamek Cesarski – Centrum Kultury „Zamek” przy ul. Św. Marcina 80/82; pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 na pl. im. Adama Mickiewicza; tablica przed zajezdnią tramwajową przy ul. Gajowej poświęcona ofiarom Czerwca ‘56 z fragmentem wiersza Kazimiery Iłłakowiczówny, pomnik z nazwiskami ofiar Czerwca '56 przy ul. Jana Kochanowskiego, gdzie toczyły się najcięższe walki; tablica upamiętniająca śmierć Romana Strzałkowskiego na budynku u zbiegu ulic Jana Henryka Dąbrowskiego i Romka Strzałkowskiego.

Kanon opracował Roman Henryk Orlicz – Instruktor Krajoznawstwa Polski i Przodownik Turystyki Pieszej II st.

Pobierz załącznik nr 1 do Regulaminu Odznaki MS Word lub PDF